Waarom westerse arbeiders de modernste chemische maaidorser in de DDR bouwden

Plastic beleefde in de jaren ’60 een ware opmars. Maar nadat eind jaren 60 door een catastrofale explosie in Bitterfeld de helft van de pvc-productiemacht in de DDR was weggevallen, moesten de fabrieken in Buna gemoderniseerd worden. Dat gebeurde met geld en arbeiders uit de Bondsrepubliek. Deze waren gestationeerd in Halle-Neustadt. Tot grote vreugde van de jonge vrouwen daar, die ondanks de bemoeienis van de Stasi in veel gevallen een liefdesrelatie aangingen.

De Buna-fabrieken zijn het herkenningspunt van de chemische industrie van de DDR. Gelegen in de chemische driehoek Leuna-Schkopau-Bitterfeld, waren de fabrieken de werkplek voor meer dan 20.000 mensen. En dit was met name te danken aan één product: polyvinylchloride. PVC was na 1945 het meest geproduceerde plastic ter wereld. Ook in de jonge DDR groeide de vraag gestaag, want PVC was – en is – uiterst veelzijdig. Plaste werd als bijzonder modern beschouwd en vond in de jaren 60 steeds meer zijn weg naar de huishoudens van de DDR.

De reclameslogan voor de Bunawerke was Plaste und Elaste uit Schkopau. Het hing zelfs aan de snelwegbrug bij Dessau. Vanuit Berlijn reden ze precies op de slogan af. Dat was het nummer 1 massaplastic in de DDR.

Dieter Schnurpfeil Chemisch Ingenieur in de DDR

Slechts twee fabrieken in de DDR voldeden aan de groeiende vraag naar PVC. De Buna-fabriek in Schkopau en de chemische fabriek in Bitterfeld: locaties met overvloedige grondstoffen in de directe omgeving, evenals een groot aantal ‘chemisch ervaren’ werknemers en ingenieurs. Maar in 1968 kwam de PVC-productie abrupt tot stilstand.

In Bitterfeld ontplofte de hele fabriek. De ontploffing was zo enorm dat in fracties van een seconde het hele PVC-complex in puin lag. 42 arbeiders kwamen om het leven en honderden raakten gewond. Verouderde machines, vervallen waterdichting en slordigheden in bedrijf waren de oorzaken van de ramp. Met de explosie van Bitterfeld werd bijna de helft van de hele pvc-productie van de DDR in één klap weggevaagd. En daarna nooit meer hervat.

De DDR had de knowhow, de mogelijkheden en ook de kennis van wetenschappelijk-technisch niveau om zo’n fabriek te bouwen. Wat op dat moment echter ontbrak, was de technologie.

Klaus-Dieter Heinze Chemisch Ingenieur DDR

De combine had geen geld om een nieuwe pvc-fabriek te bouwen. De aankoop van PVC op de internationale markt was economisch niet te rechtvaardigen. De SED-leiding had maar één kans. Het moet een partner op de internationale markt vinden die in korte tijd een nieuwe PVC-installatie kan bouwen. Het basisverdrag waarover in 1972 tussen de DDR en de Bondsrepubliek Duitsland werd onderhandeld, bracht nieuwe economische kansen met zich mee.

Het regelde de interactie van de twee Duitse staten met elkaar en maakte intensieve samenwerking op politiek en economisch gebied mogelijk. Het akkoord diende als basis voor het initiëren van een miljardendeal met het Westen. In 1974 vonden op de voorjaarsbeurs van Leipzig de eerste gesprekken plaats tussen de SED-leiding en het West-Duitse Hoechst AG over de bouw van een nieuw PVC-complex op de chemische site van Buna.

De opdracht werd gegund aan UHDE, een fabrikant van industriële installaties van het West-Duitse Hoechst AG. De bouw kost tussen de 1,4 en 1,6 miljard Duitse mark. De grootste investering van de chemische industrie van de DDR. Normaal gesproken werd zoiets aan DDR-zijde op een propagandamanier gevierd. Maar in dit geval vier bleef de SED-leiding opvallend stil. In mei 1976 verscheen slechts een klein artikel over de ondertekening van het contract in de “Freiheit”, het centrale orgaan van de SED-districtsleiding in Halle. Want het contract bepaalde: 80 procent van het geproduceerde PVC gaat naar het Westen – om de lening af te betalen. De DDR mag de resterende 20 procent behouden.

De bouw begon in de zomer van 1976. Een westerse bouwplaats, midden in het oosten – een politiek en economisch gevoelige onderneming. Het plan is om de bestaande BUNA-fabriek aan de noordwestelijke rand uit te breiden. Zo’n 60.000 vierkante meter. Een gebied ter grootte van negen voetbalvelden. Over vier jaar wordt hier de grootste en modernste PVC-fabriek van Europa gebouwd. Met een project van deze omvang kunt u snel het spoor bijster raken. Daarom wordt het complex vooraf als model gebouwd op een schaal van 1 tot 33. Delen ervan bestaan nog steeds. Elke klep, elke pijpleiding is precies gepland op het model. Het doel is om ontwerpfouten vanaf het begin te voorkomen en de mogelijkheid uit te sluiten om onderdelen te installeren waar u later geen toegang toe hebt. Het gaat immers om een bouwsom in de miljarden.

Op piekmomenten werken tot 2.500 West-Duitsers tegelijkertijd aan het complex. 14 tot 16 uur per dag. Om contacten met de DDR-bevolking te vermijden, worden ze zo dicht mogelijk bij de bouwplaats ondergebracht: in het nieuw ontwikkelde ontwikkelingsgebied Halle Zuid. Hele blokken zijn gereserveerd voor arbeiders uit het Westen. Wat een probleem wordt, herinnert Thilo Kempen, destijds hoofd personeelszaken: “Dat was het grootste probleem. Omdat de woningcapaciteiten niet vrij beschikbaar waren en de appartementen eigenlijk al aan de bevolking waren beloofd, voor een bepaald moment dat ze konden intrekken. Toen kwam de opdracht en was deze leefruimte nodig. En ze kregen heel bondig te horen: we hebben je appartementen nodig, je krijgt ze over drie jaar.”

Ongeveer 2.000 arbeiders reden in het weekend naar huis naar het Westen. Maar degenen die daar verbleven, hadden goed contact met de DDR-bevolking. Vooral voor de jonge vrouwen Omdat de West-Duitse arbeiders iets hadden dat de harten van veel jonge Halle-vrouwen sneller deed kloppen: westers geld. Hiermee kon je alles en in elk clubhuis kopen.

Vooral de ‘Schlößchen’ in Halle was populair. Maar: zulke liefdesaffaires waren gevaarlijk. Want de staatsveiligheid kende natuurlijk ontmoetingsplaatsen als het ‘kasteeltje’ en keek met argusogen naar wie met wie was verbonden. En ook de bouwers uit het Westen moesten iets verzinnen toen een van hun arbeiders bij de Techtel-Mechtel werd betrapt met een Oost-meisje.

Na 47 maanden bouwen werd het PVC-complex door Hoechst overgedragen aan de DDR. Twee maanden eerder dan gepland. Erich Honecker wilde zelf de modernste PVC-fabriek van Europa inhuldigen. Erich Honecker nam een hele dag de tijd om de faciliteit te bezoeken. Vanaf maart 1980 draaide de productie op volle toeren. En nog maar acht jaar later had de DDR haar schulden aan het Westen afbetaald. In de vorm van PVC-benodigdheden.

Maar met de hereniging in 1990 werd iedereen anders. De Buna-fabriek produceerde dagelijks een miljoen Duitse mark minus. In 1995 vonden de arbeiders nieuwe hoop. Het Amerikaanse chemiebedrijf DOW nam het hele terrein over. Vandaag de dag heeft DOW nog steeds ongeveer 1.500 mensen in dienst in Midden-Duitsland, waarvan 100 in het PVC-complex.