De tsaarbom, of hoe de Sovjetunie het krachtigste kernwapen in de geschiedenis creëerde
Het jaar 1961 in de geschiedenis van de USSR werd, naast de vlucht van Yuri Gagarin naar de ruimte, gekenmerkt door een andere belangrijke gebeurtenis. Op 30 oktober werd de krachtigste thermonucleaire bom in de geschiedenis van de mensheid getest in de Noordelijke IJszee, die niet alleen de militaire macht van de Sovjet-Unie liet zien, maar ook de visie van de wereld op de catastrofale gevolgen van kernwapens voor altijd veranderde.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de Sovjetunie en de Verenigde Staten bondgenoten, maar na de overwinning op fascistisch Duitsland en Japan begonnen zeer ernstige meningsverschillen tussen de twee landen, die later in een koude oorlog veranderden. Iedereen hoorde over de voortdurende rivaliteit van de twee superkrachten. Het betrof letterlijk alles: ruimtetests, technologieën. Niet gespaard en nucleaire wapens. Tijdens het bestaan van het Sovjet-nucleaire programma werden meer dan 80 nucleaire bommen met verschillende capaciteiten en kenmerken getest.
De verergering van de betrekkingen tussen de USSR en de VS eind jaren vijftig bereikte zijn limiet. De leiders van de landen hebben verschillende pogingen gedaan om een verdrag te sluiten over het niet gebruiken van kernwapens, maar alles was tevergeefs. De Amerikaanse erectie van de Berlijnse muur, de introductie van Amerikaanse soldaten in Cuba, dit alles leidde ertoe dat de Sovjet-Unie besloot de bouw van thermonucleaire wapens te hervatten.
De bouw van de thermonucleaire bom werd sinds 1954 in het striktste vertrouwen in de Sovjetunie uitgevoerd. De ‘vader’ van de Sovjet-atoombom, Igor Kurchatov, werd aangesteld als projectmanager. De actieve ontwikkeling van de faciliteit onder de code ‘PH202’ is begonnen.
Vier jaar later was een bom met een capaciteit van 30 megaton gereed, maar volgens de instructies van Nikita Chroesjtsjov werd besloten het testen van wapens uit te stellen. Het nucleaire programma werd pas in 1961 nieuw leven ingeblazen. Chroesjtsjov gaf het bevel om zo snel mogelijk een nieuwe bom te bouwen met een ongekende kracht van 100 megaton (ter vergelijking, de kracht die op de Nagasaki Tolstyak-bom viel, was 21 kiloton.
Het project kreeg een nieuwe codenaam “AN602”. Voor het ontwerp van de bom gebruikte het project ‘PH202’, maar het moest aanzienlijk worden gewijzigd. Als gevolg hiervan creëren Igor Kurchatov en een groep kernfysici de krachtigste bom in de geschiedenis van de mensheid. Ze besloten de capaciteit van 100 megaton tijdens het ontwikkelingsproces te verlaten, omdat er een reëel gevaar voor infectie bestond door de straling van een bommenwerperpiloot. De uiteindelijke kracht van de bom bereikte 58,6 megaton TNT.
In de pers werd de bom ‘Tsar Bomb’, ‘Ivan’ of gewoon ‘Kuzkina’s moeder’ genoemd ter ere van Chroesjtsjov’s beroemde zin. Bij het ontwerp van de bom werd voor het eerst een drietraps detonatiesysteem gebruikt. De afmetingen van de “Koning van de bom” waren indrukwekkend. Volgens Novate.ru was de lengte 8 m, diameter – 2,6 m en gewicht – 26 ton. Voor het transport van het product werd een supermassieve bommenwerper TU-95 gebruikt. Vanwege de grootte paste de bom niet in de bagageruimte van het vliegtuig, dus werd deze in het rompgat gehangen. Om de bommenwerper meer tijd te geven om de plaats van de explosie te verlaten, was de bom uitgerust met twee parachutes, die zijn val vertraagden tot een snelheid van 25 m/s.
De testsite was het gebied van de Novaya Zemlya-archipel in de Noordelijke IJszee. Op de ochtend van 30 oktober 1961 vloog een Tu-95 bommenwerper naar een nucleaire testlocatie op een hoogte van 10,5 km. Naast de bommenwerper was een TU-16A verkenningsvliegtuig, waarvan een videoverslag van het evenement werd uitgevoerd, en lucht werd genomen voor latere analyse.
De explosie vond plaats om 11 uur 32 minuten lokale tijd op een hoogte van 4,5 km. De flits duurde meer dan 1 minuut en was zichtbaar op een afstand van meer dan 1000 kilometer. De hoogte van de nucleaire schimmel bereikte 67 km. En de diameter was 20 km. De explosie was zo krachtig dat de schokgolf drie keer de planeet rond kon gaan. Het lage stralingsniveau in het epicentrum was te wijten aan het feit dat de hoofdstroom van energie omhoog stroomde. De dichtstbijzijnde nederzetting, het dorp Noord, ligt op 60 km. van het epicentrum van de explosie, werd vernietigd. Gelukkig raakte niemand gewond. Alle bewoners werden lang voordat dit stond te gebeuren naar andere steden overgebracht.
Een nucleaire bom van deze kracht kon niet onopgemerkt blijven. Zoals verwacht viel er een golf van publieke kritiek op de Sovjetunie. Meest gewelddadig, zoals verwacht, begon het bombardement de Verenigde Staten te bekritiseren. Amerika stuurde zelfs een verkenningsvliegtuig naar de plaats van de explosie om de gevolgen te zien. Natuurlijk gebruikte de USSR de tsaarbom als een bewijs van zijn militaire macht, en in de eerste plaats om het ‘westen’ te laten zien waartoe de Sovjetunie in staat is. Niettemin leidde de Tsaarbom-test ertoe dat Groot-Brittannië, de USSR en de Verenigde Staten na langdurige onderhandelingen op 5 augustus 1963 toch een pact hebben ondertekend over het verbod op kernproeven, dat nog steeds wordt nageleefd.
