Hoe de Stasi in de DDR tot Heavy Metal kwam
De historicus Nikolai Okunew onderzoekt de heavy metal-scene van de DDR in het Potsdamer Zentrum für Zeithistorische Forschung (ZZF). De jongeren zochten een weg tussen adaptatie en vrijetijdsrebel. De Stasi keek aandachtig, maar er waren ook vrijheden. Okunew erkent hierin een diversiteit van de Oost-Duitse samenleving, die volgens hem vandaag de dag bijna vergeten is.
“In de jaren tachtig concurreerde de SED met internationale metalbands zoals King Diamond of Bathory voor de gunst van de jeugdwerkers”, zegt Okunew. Momenteel schrijft hij zijn proefschrift over dit onderwerp aan de ZZF. Terwijl hij nog steeds geschiedenis studeert aan de Berlin Humboldt Universiteit, merkte hij de statistieken op van het Ministerie van Staatsveiligheid (Stasi), dat de aanhangers van subculturen van jongeren telde. “Heavy metal fans werden altijd genoemd als de grootste groep.”
De Stasi leerden de heavy metal-scene voor het eerst kennen via berichten van Westerse media over ‘zwarte beurzen’ in de Bondsrepubliek. In die tijd was de angst voor satanische boodschappen die men hoorde te horen bij het achterwaarts afspelen van rockplaten wijdverbreid in het Westen. “De Stasi hebben dergelijke rapporten zeer zorgvuldig gelezen”, zegt Okunew. De spionnen waren bang voor een overloop naar het Oosten. En kort daarna ontdekten ze dat jonge mensen feestten op Oost-Duitse begraafplaatsen en luisterden naar luide gitaarmuziek.
“In tegenstelling tot andere subculturen, zoals de punks, zouden de meeste metalfans in het dagelijks leven een redelijk aangepast leven hebben geleefd”, zegt Okunew. “Je zou jezelf apolitiek vinden, maar in de DDR was geen plaats voor het apolitieke. De staat vond zichzelf verantwoordelijk voor alles wat jongeren trof. Esthetiek, lichaam en emoties waren sterk gepolitiseerde velden.”
De grotendeels mannelijke volgelingen zouden in veel opzichten niet te veel verschillen van aangepaste burgers. Op het werk, de meesten van hen ‘stonden bij hun man’, was het wilde leven beperkt tot vrije tijd. Heel toepasselijk zouden veel leden van de scene in metaalbewerkingsbedrijven hebben gewerkt. Dit zou hen toegang hebben gegeven tot gereedschappen en materialen om kleding en accessoires te maken.
“De gezworen fans kwamen in het weekend bijeen voor een drankje of reisden in de groep naar concerten, die meestal op het platteland plaatsvonden. Maar niet meer dan twee tot vijf procent van de DDR-jongeren behoorde tot deze scène”, zegt Okunew. De regio Berlijn was het middelpunt van de scene, maar ook Thüringen.
Het culturele ondersteuningssysteem van de DDR was onderworpen aan censuur. Elke muzikant moest voor een comité spelen en zijn tekst laten controleren. Maar lokale metalbands zoals ‘Biest’ uit Jüterbog werden niet alleen goedgekeurd, ze werden zelfs gepromoot. De radio maakte haar beroemd in de hele republiek. “Metalbands domineerden soms de hitparades van de DDR”, zegt Okunew. “Jeugdradio DT64 zond zelfs een wekelijkse metal show uit genaamd ‘Tendenz Hard bis Heavy’. De opvolger van dit programma, ‘Stahlwerk’ was na de val van de Muur te horen op radiozender ‘Radio Fritz’ en wordt vandaag de dag nog steeds uitgezonden onder de titel ‘Heavy Hour’ op de Berlijnse privéradio ‘StarFM.’
“De subcultuur ontwikkelde zich niet buiten de structuren van de DDR-staat, maar binnen. De metal scene gebruikte deze structuren zelfs en interpreteerde ze voor zichzelf.” In de laatste paar jaar van de DDR verschenen er steeds meer metalbands zonder de vereiste staatsgoedkeuring. “Er gingen kamers open. Je kon nu dingen doen die voorheen niet mogelijk waren”, aldus de onderzoeker.
“Ook tijdens de weekendtrips kwam geweld voor”, zegt Okunew. De Stasi-dossiers, de belangrijkste bronnen van de onderzoeker, melden gevechten met de lokale bevolking of met de transportpolitie, die verantwoordelijk was voor de bewaking van stations en treinen. “Soms was er overlap met de scènes van de skinheads en hooligans. In de laatste fase van de DDR waren er ook enkele ‘zeer goed gedocumenteerde gevallen van racistisch geweld’ waarbij metalfans betrokken waren. Maar dat was eigenlijk een minderheid binnen de scene”, zegt Okunew.
Voor de historicus die geboren is in Oost-Berlijn halverwege de jaren tachtig, staat de DDR-metaalscène ook voor de complexiteit en tegenstrijdigheid van de verloren staat. “Te vaak wordt alleen naar het Stasi-apparaat en de oppositie gekeken. Maar in een samenleving zijn er niet alleen onderdrukkers en onderdrukten, maar mensen die heel verschillende rollen kunnen spelen”, zo besluit Nikolai Okunew.
Foto: Facebook Nikolai Okunew
