Het was mogelijk zonder WHO: het zeer intelligente pandemische plan van de DDR

De DDR ontwikkelde een driepuntenplan ter bestrijding van epidemieën 50 jaar geleden na de griep in Hongkong. Met de behandeling van het Instituut voor Toegepaste Virologie in Berlin-Schöneweide werd het onderzoek stopgezet waardoor waardevolle kennis verdween.

Het gebeurde in 1968, midden in de Koude Oorlog. In West-Berlijn demonstreerden de studenten tegen het Amerikaanse Vietnambeleid. In Tsjechoslowakije rolden tanks langs de Praagse lente. Martin Luther King werd vermoord in Memphis, Tennessee. Nog een andere ingrijpende gebeurtenis van dat jaar wordt bijna vergeten: in 1968 begon de laatste grote grieppandemie in de geschiedenis, de zogenaamde Hong Kong-griep. In 1970 waren er wereldwijd één tot vier miljoen mensen het slachtoffer van geworden. Alleen al in de voormalige Bondsrepubliek waren er naar schatting 40.000 doden.

Veel inwoners van Duitsland kunnen zich niets meer herinneren van deze grote grieppandemie. De golf van ziekten moet relatief spoorloos zijn overgegaan op degenen die er niet direct door zijn getroffen. En toch vormde het een keerpunt in de aanpak van dreigende pandemieën, vooral voor het gezondheidsbeleid van de DDR. Het is de moeite waard om terug te kijken om vandaag conclusies te trekken.

Het nieuwe griepvirus werd in juli 1968 voor het eerst ontdekt in Hong-Kong. Het was een nieuwe genetische combinatie met een vogelgriepvirus en verspreid over de hele wereld. Reeds in december sprak het Amerikaanse Rode Kruis van een catastrofe in het aangezicht van 30 miljoen hoestende en koortsige Amerikaanse burgers. Het virus kwam ook via Amerikaanse soldaten en reizigers naar de Bondsrepubliek. De Hong Kong-griep verspreidde zich ook vanuit Engeland.

De Duitsers in Oost en West wachtten af ​​wat er zou gebeuren. Er was geen goede voorbereiding. In de winter van 1969/70 bereikte ook de golf van ziekten Duitsland. Zo werd in West-Berlijn getracht het groeiende aantal zieken te verdelen onder de ziekenhuizen die hopeloos overbevolkt waren met behulp van de ‘centrale bedden check’. Dit was een lijst met gratis stadsziekenhuisbedden die dagelijks werd bijgewerkt, zodat de brandweer wist waar de patiënt heen moest. Toch waren veel klinieken overbelast. Beoefenaars namen een taxi naar het huisbezoek omdat de Vereniging van Wettelijke Zorgverzekeraars nog geen vloot had. Het voorstel van Rudi Pietschker (SPD), wethouder gezondheid in Kreuzberg, De introductie van poliklinieken en poliklinieken zoals in de DDR voor een betere organisatie werd bruusk afgewezen. ‘Alternatieve structuren hadden de reputatie socialistisch te zijn en de meerderheid werd afgewezen’, schreef Charité-arts en historicus Wilfried Witte in een artikel uit 2011 over deze periode.

De DDR reageerde ook met ideologische reflexen. ‘Griep heerst in Europa. Geen epidemie in de DDR’, schreef Neues Deutschland. De pandemie is afgeschilderd als een westers probleem. De ziekte overweldigde echter ook het gezondheidszorgsysteem in de DDR. Van 1969 tot 1971 waren er statistieken die 8,95 miljoen gevallen van acute luchtwegaandoeningen, waaronder virale griep, aantoonden. Duizenden mensen kwamen om.

De griep in Hong Kong was een keerpunt voor de DDR. Pas in 1970 keurde de DDR-Raad van Ministers een ‘beheersdocument ter bestrijding van de griep’ goed als basis ‘voor bevolkingsbrede preventie’. Qua aanpak komt het in de buurt van ‘wat vandaag relevant is als het ‘Influenza Preparedness Plan van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) of het Nationale Pandemie plan van de federale republiek’, schreef medisch historicus Wilfried Witte. De DDR was zijn tijd dus ver vooruit. Pas bijna dertig jaar later, in 1999, keurde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) haar pandemische richtlijnen goed. Het eerste nationale pandemieplan voor de Bondsrepubliek werd pas in 2005 gepubliceerd. In de gecentraliseerde DDR waren er andere toegangsmogelijkheden dan in de Bondsrepubliek met haar kritische openbare debatten.

Voor het eerst in Duitsland bevatte het ‘beheersdocument’ een duidelijke definitie van wanneer een pandemie plaatsvond – een epidemie in verschillende landen. Aanzienlijk meer mensen moesten worden getroffen dan in jaren met ‘normale’ griepgolven. De effecten dienen onder meer te worden afgemeten aan de zogenaamde oversterfte in vergelijking met andere jaren. Om effectief te kunnen reageren, zijn drie situatieniveaus gedefinieerd: een interepidemie, een pre-epidemie en een epidemie. Maatregelen in het geval van een epidemie – waaronder een uitbraak in het kader van een pandemie – omvatten de oprichting van chirurgische teams, de verstrekking van ziekenhuisbedden, mediacampagnes, georganiseerde vaccinatiecampagnes en de distributie van medicatie indien nodig. Geneeskundestudenten moesten worden gebruikt als helpers, taxi’s konden worden omgebouwd tot ziekenvervoer. In extreme gevallen waren ook drastische maatregelen mogelijk – vergelijkbaar met de maatregelen die we momenteel ervaren.

Maar dat is nooit gebeurd. Het ‘richtsnoer’ hoefde zich nooit te bewijzen in een pandemie. Er waren in ieder geval uitgebreide voorlichtings- en griepvaccinatiecampagnes. Toen de zogenaamde Engelse griep in 1973 hoogtij vierde, waren er in 1974 al een miljoen vaccindoses beschikbaar. Eind jaren tachtig kregen diverse DDR-inwoners een modern griepvaccin, een blauw-witte capsule, als onderdeel van een test. Het was ontwikkeld bij het Instituut voor Toegepaste Virologie in Schöneweide, opgericht in 1973. Maar de ontwikkeling stopte na het einde van de DDR. Het ‘managementdocument’ is nu geschiedenis.