Toen de DDR-televisie kleurrijk werd

Op 19 maart 1963 werd een kleurentelevisieprogramma voor het eerst uitgezonden via de satelliet in de Verenigde Staten. Het dagelijkse leven van vandaag, destijds een sensatie. In Duitsland werd televisie pas jaren later kleurrijk: 1967 in het Westen, twee jaar later in de DDR.

Toen de DDR-televisie in 1969 kleurrijk werd, hadden Duitsers al twee jaar veel televisieprogramma’s in kleur gezien. Kleurentelevisie was daar al in première gegaan op 25 augustus 1967. Een grote voorsprong. Televisie in Oost en West begon vrijwel gelijktijdig in de jaren vijftig.

In maart 1950 besloot de DDR-ministerraad een eigen televisiestation op te zetten. In augustus 1952 werd in de Staatsuitzendcommissie van de Raad van Ministers een afzonderlijk directoraat voor televisie opgericht.

Al op 1 januari 1951 begon VEB Sachsenwerk Radeberg met het produceren van de ‘Leningrad T2’ televisietoestellen. Aanvankelijk bereikte de ‘Deutsche Fernsehfunk’, zoals de televisie tot 1972 werd genoemd, slechts enkele burgers. In het oprichtingsjaar van ‘Fernsehs der DDR’, zoals de naam van 1972 tot 1989 was, bezaten slechts 600 huishoudens televisietoestellen. Maar al in 1965 werden 71.000 apparaten geregistreerd.

In de beginjaren was het aanbod beperkt tot slechts een paar uur uitzendtijd per dag, en pas eind jaren zestig werd televisie een echt massamedium met meer dan vier miljoen ontvangers en een gemiddelde dagelijkse uitzendtijd van 12 uur. Met de stijging van de algemene levensstandaard in de jaren zestig en de grotere vraag naar vrijetijdsactiviteiten werd televisie een belangrijk onderdeel van het sociale leven, net als in andere geïndustrialiseerde landen over de hele wereld.

De apparaten van de ‘VEB Kombinat Rundfunk und Fernsehen (RFT) Staßfurt’, waar het nu werd geproduceerd, waren onderdeel van het dagelijks leven geworden. Een groot deel van de bevolking beschreef televisie als de belangrijkste vrijetijdsbesteding. In 1982 kon ongeveer 90 procent van de huishoudens televisie ontvangen, één-vijfde van hen ook kleurentelevisie.

Tv-studio’s in de DDR, de grotere in Berlijn-Adlershof, Berlijn Johannisthal, Rostock (‘Fernseh-Ostsee-Studio’, vanaf 1961) en Halle (geopend in 1964) geproduceerd voor de afdelingen journalistiek, economie, cultuur, jeugd en sport, entertainment en muziek, televisiefilm en schooltelevisie. Na de dood van het oude hoofd van het Staatsomroepcomité, Gerhard Eisler, en de oprichting van een afzonderlijk Staatscomité voor televisie in de Raad van Ministers in 1968, werd een tweede omroep opgericht en werden de zenders in Berlijn (televisietoren op de Alexanderplatz), Dequede, Dresden en Schwerin in gebruik genomen.

Met muziekprogramma’s en films in het middag- en avondprogramma probeerde het tweede programma dichter bij de smaak van het publiek te komen. In het tweede programma werden vanaf 1969 voor het eerst kleurenprogramma’s uitgezonden in de DDR. Zoals zoveel was de kleur op het scherm een politieke kwestie.

De apparaten van de DDR-productie die met het Franse SECAM-systeem werken, maakten alleen de ontvangst van DDR’s eigen uitzendingen in kleur mogelijk. Pas in 1977 mocht het West-Duitse PAL-systeem stilzwijgend worden geïnstalleerd in de nieuwe televisieproductie, nadat het staatsbestuur de massaconsumptie van West-Duitse televisieprogramma’s niet langer kon verbieden. De productie zou echter nooit aan de vraag kunnen voldoen.

Misschien was dat ook een reden voor de hoge prijzen: het instapmodel ‘Chromat 1062’ kostte 4.100 mark in 1962, en in 1980 moesten 6.250 mark worden betaald voor de luxeversie ‘Chromat 67’ met een 61mm CRT. Dat was vier tot vijf keer het gemiddelde inkomen. De nieuwe kleurentelevisie was een reden om de buren uit te nodigen voor een televisieavond als een gemeenschapsevenement.

Vanaf 1973 werd het eerste kanaal in de DDR ook in kleur uitgezonden. In 1986 machtigde een bevel de oprichting van gemeenschapsantennes. Hierdoor kon in gebieden waar de WestDuitse televisie slecht te ontvangen was ook worden bekeken. Men noemde dit het ‘Tal der Ahnungslosen.’ Het ging voornamelijk om de plaatsen rond Dresden en het Noordoosten van de republiek rond Greifswald. Door de plaatsing van deze antennes kon hier ook naar ARD en ZDF worden gekeken.

Het behoorde nu tot het verleden dat de FDJ nog steeds campagne kon voeren voor partijloyaliteit met politieke offensieven, zoals de ‘Action Ochsenkopf’ in de jaren 1960, waarmee men probeerde antennes weg te halen waarvan men zag dat ze op West-Duitsland stonden gericht. Werd men betrapt, dan werden de antennes teruggedraaid en volgden represailles. Vooral op school werden pogingen gedaan om kinderen naar de televisieprogramma’s van hun ouders te vragen.

De kritiek van Erich Honecker op het saaie programma-aanbod op de DDR-televisie leidde tot een besluit van het Politburo om het mediawerk te verbeteren in november 1972. De aankoop van westerse misdaadseries en de verplichting om buitenlandse muzikanten en popzangers ook in de DDR uit te zenden, zou de acceptatie van het eigen televisieprogramma moeten vergroten. Maar televisie moest ook interessanter worden gemaakt door middel van interne producties: sinds het begin van de jaren zeventig werden steeds meer adviesprogramma’s geproduceerd die betrekking hadden op dagelijkse problemen. De maatregelen hadden echter niet het gewenste succes.

Tijdens de negende plenaire zitting van het Centraal Comité van de SED legde Honecker zich neer bij het feit dat de verspreiding van westerse elektronische media niet langer kon worden gecontroleerd. Veel van de programma’s die in de jaren zestig waren gemaakt, bleven echter in het programma na 1971, zoals het propagandaprogramma “Der schwarze Kanal” van Karl-Eduard von Schnitzler en het buitenlands beleidstijdschrift “Objektiv.” Nieuw in het programma waren aan de andere kant “Antworten zu Fragen der Zeit” over binnenlandse kwesties (uitzending startte in 1973) en de talkshow “Portrait per Telefon” met sportmoderator Heinz Florian Oertel (uitzending startte 1971).

Sprookjesfilms waren populair, evenals het Sandmännchen. Na de grote successen van de DDR-atleten op internationale toernooien, waren ook de kijkcijfers van wedstrijden en verslagen hoog. De ontwikkelingen van de Bundesliga werd met evenveel belangstelling gevolgd als het lot van de clubs in de DDR, de Oberliga. Het entertainmentprogramma “Ein Kessel Buntes” kwam vaak tegemoet aan de kritiek van de “partijdige” media-waarnemers toen het gebruik van satirische middelen het niveau overschreed waarvan werd aangenomen dat het verenigbaar was met de ‘socialistische entertainmentkunst.’

Bekend werd TV-kok Kurt Drummer (‘Der Fernsehkoch empfiehlt’). Hij bereikte de hele republiek met zijn recepten en tips in totaal meer dan 600 afleveringen. Hij zorgde dat er, in lijn van het aanbod in de winkels, variatie op de DDR-eettafels kwam.

Decennia lang gebruikte het DDR-leiderschap televisie als agitatie en propaganda om haar eigen mensen uit te nodigen deel te nemen aan de opbouw van een socialistisch systeem. Met de val van de Muur was het einde van de oude DDR-televisie echter ook bezegeld. Op 31 december 1991 beëindigde de ‘Deutsche Fernsehfunk’ haar programma.

Bekijk hier een compilatie en een reportage over de laatste uitzending van de DDR-televisie: