Duitse hereniging: jonge Duitsers op zoek naar hun oosterse roots

Zij waren de eerste baby’s van het pas herenigde Duitsland. Sommigen werden geboren in een verdwenen staat, Oost-Duitse communistische symbolen gestempeld in hun geboorteaktes. Anderen kort na de Duitse hereniging, ruim 30 jaar geleden. Ze zijn zo oud als het moderne Duitsland.

Hoewel ze geen herinneringen hebben aan de communistische Oost-Duitse staat, de DDR, beschouwen velen zichzelf nog steeds als Oost-Duits. Ze willen het communisme niet terug. Maar Oost-Duitse geschiedenis, cultuur en tradities maken deel uit van hun identiteit.

Valerie Schönian is een van deze personen; ze heeft een boek geschreven genaamd ‘Ostbewusstsein’, waarin ze met de kinderen van hereniging praat over hun identiteit. Ze citeert een onderzoek uit 2019 onder Duitsers van haar leeftijd waaruit blijkt dat een vijfde van de mensen uit de ex-DDR zichzelf eerder als Oost-Duits dan als Duits beschouwt. In West-Duitsland is een dergelijke trend niet aanwezig.

“Hoe meer tijd er verstrijkt sinds de val van de Muur, hoe meer Oost-Duitser ik me voel”, schrijft ze. “Ik voel me ook sterk Europeaan en als een wereldburger. Maar eerst en vooral voel ik me Oost-Duits.”

Dus waarom definiëren sommige jonge mensen, die de DDR nooit hebben gekend, zichzelf nog steeds als Oost-Duitsers?

“Dit is een regio die veertig jaar lang een heel andere staat was”, vertelt ze. “We hebben een andere ervaring. We hebben minder te erven, lagere inkomens.”

Maar dat heeft voordelen, zegt ze. Ouders kunnen misschien geen auto of appartement voor hun kinderen kopen, of een stageplaats regelen met een buddy van de tennisclub. Maar er is ook minder druk om te voldoen aan de loopbaanverwachtingen. En lagere huren en minder inwoners betekenen meer ruimte voor plezier en creativiteit.

“We zijn zelfs in een andere omgeving opgegroeid. De stoepen zijn anders. De horizon, met de Oost-Duitse torenflats, ziet er anders uit. Wat wij mooi vinden, is anders. We hebben een andere geschiedenis. Mijn ouders kenden twee politieke systemen. Mijn grootouders kenden er drie.”

Mevrouw Schönian stuit op weerstand, vooral van de generatie van haar ouders. ‘Wat weet jij van het Oosten?’ zei haar vader bot tegen haar.

Misschien is het niet verwonderlijk dat veel oudere mensen zich ongemakkelijk voelen.

Het debat in de door West-Duitsland gedomineerde nationale media over “Oost-Duitse kwesties” spitst zich over het algemeen toe op problemen, zoals de opkomst van extreemrechts of ontvolking of werkloosheid.

Philipp Amthor, een conservatief parlementslid in de CDU-partij van Angela Merkel, is ook ambivalent over het idee van een Oost-Duitse identiteit.

“Ja, ik beschrijf mezelf als Oost-Duits, maar uit een bepaald deel van Oost-Duitsland”, vertelt hij me. Hij werd geboren in 1992 in het noordoostelijke kustgebied van Mecklenburg-Voor-Pommeren. Tegenwoordig vertegenwoordigt hij daar een kiesdistrict en is hij een spraakmakende rijzende ster aan de conservatieve kant van de partij van mevrouw Merkel.

“Ik voel me ook Noord-Duits, dus ik heb ook veel gemeen met iemand uit Hamburg (in het noordwesten van Duitsland).”

Tegenwoordig zijn onberispelijk gerestaureerde Oost-Duitse steden in opkomst, terwijl sommige landelijke regio’s te lijden hebben van ontvolking en een chronisch gebrek aan diensten en banen.

Grote delen van de bevolking zijn nooit volledig hersteld.

Dat was het geval voor de moeder van Konrad Erben. “Ze was een alleenstaande ouder, wat in de DDR geen probleem was vanwege staatssteun”, zegt hij. “Maar na de hereniging had ze geen toegang tot banen of opleidingen en kwam ze nooit meer echt op de been.”

Hij werd geboren in 1989 in Jena. Zijn vader kwam uit Senegal en tegenwoordig is hij een activist voor het Duitse Volk van Kleur.

De heer Erben ziet zichzelf ook als Oost-Duitser. Hij geeft de voorkeur aan tomatensaus bij zijn schnitzel, in plaats van de champignonsaus die in het Westen gebruikelijk is, en hij houdt van het uiterlijk van de geprefabriceerde torenflats waarin hij opgroeide. Maar als persoon van kleur is zijn ervaring ook anders.

In de jaren negentig werd neonazisme een dominante en zichtbare jeugdcultuur in Oost-Duitsland, wat leidde tot veel racistische aanvallen op straat. Tegenwoordig richt extreemrechtse retoriek zich ook op moslims en vluchtelingen.

Konrad Erben zegt dat hij tegenwoordig minder racistisch geweld tegenkomt, maar dat andere groepen, zoals mensen met een Midden-Oosters uiterlijk of vrouwen met een hoofddoek, steeds vaker het slachtoffer worden van misbruik en geweld.

Wat vindt hij van de Duitse herenigingsvieringen?

“Ik ben blij dat ik ben opgegroeid in democratisch Duitsland en niet in de DDR, dus ik ben blij dat de hereniging heeft plaatsgevonden. Maar uit mijn werk weet ik ook dat patriottische gebeurtenissen racistisch geweld uitlokken, en na de val van de Berlijnse Muur waren er racistische aanvallen. Het was niet allemaal positief. Dus ik voel me ongemakkelijk als ik deze Duitse vlaggen zie rondzwaaien.”

De foto’s en verhalen van de hereniging geven over het algemeen de ervaring van blanke Duitsers weer. Maar al generaties lang is Duitsland een multiculturele, diverse samenleving.

Zoveel Duitsers zeggen dat ze zich buitengesloten voelen bij dit soort vieringen. Over hun ervaringen wordt zelden gesproken en ze moeten niet anders dan denken aan de racistische aanslagen die volgden op de hereniging.

Dertig jaar geleden betekende de Duitse eenheid dat Oost en West hetzelfde moesten worden.

Maar het moderne Duitsland is divers en de ervaringen van mensen die in de regio wonen die ooit de DDR was, zijn ongelooflijk gevarieerd.

Misschien zal een echte hereniging pas compleet zijn als de Duitsers hun meningsverschillen accepteren.