DDR-kunst: Mozaïek in Erfurt viert zijn comeback
In het ‘Plattenbaugebied’ Moskauer Platz in het noorden van Erfurt sierde een enorm mozaïek de gevel van een cultuur- en recreatiecentrum in de DDR-tijd: “De relatie van de mens tot natuur en technologie”, gemaakt van glazen blokken door de Spaanse kunstenaar Josep Renau. Toen het gebouw na de val van de Muur werd afgebroken, verdween het mozaïek. In 2019 keerde het na een uitgebreide restauratie terug naar Erfurt. Maar de discussie over de juiste omgang met bouwgerelateerde DDR-kunst is nog lang niet voorbij.
Het trekt de aandacht van ver. De kleuren van het mozaïek zijn over een weiland te zien: rood, geel, groen, blauw knallend richting kijkers tussen soms meer, soms minder fraai gerenoveerde prefab gebouwen. Een paar open handen zijn te zien met twee symbolen: een gespleten appel en een veelkleurig veelvlak. Ze getuigen van een socialistische utopie van de jaren zeventig – dat de samenleving de krachten en vruchten van de natuur zou gebruiken voor het welzijn van de mensheid.
Voor Tobias Knoblich is het kunstwerk veel meer dan alleen propaganda uit het DDR-tijdperk. Josep Renau heeft hier gewoon geweldige kunst gemaakt, zegt de Erfurtse wethouder voor cultuur: “Hij was een communist, maar niet iemand die zulke opzwepende verhalen maakte en een beeldtaal had die zo volledig gehecht was aan het socialistisch realisme. Hij was eerder gevormd door het klassieke modernisme , kubisme en andere kunstvormen die in de DDR grondig werden beschuldigd.”
Tegenwoordig siert het mozaïek de achterkant van een supermarkt. Net als vroeger het kunst- en cultuurcentrum, heeft het gebouw een afgeronde hoek waar het mozaïek zich tegenaan sluit. Kunst en architectuur passen niet helemaal bij elkaar – de supermarkt zou iets hoger moeten om er goed in te passen – maar dat kan Tobias Knoblich wel verdragen. Want het feit dat het mozaïek überhaupt weer op zijn oorspronkelijke plek is teruggekeerd, is voor hem bijna een wonder.
Toen hij het kunstwerk voor het eerst zag, werd het in tientallen panelen gezaagd en in containers opgeslagen in een gemeentelijk depot. De eigenaar was een bouwbedrijf dat niet geïnteresseerd was in de cultuurhistorische waarde. Een omstandigheid die de ambitie van Knoblich wekte: “Mijn taak was om erachter te komen wat het waard is? Wat kunnen we ervan maken? Wie betaalt het? En is het voor ons zelfs mogelijk om het kunstwerk in gemeentelijk bezit te brengen?”
Knoblich haalde het bouwbedrijf over om het mozaïek aan de stad te schenken. Ook wist hij een financieel sterke partner aan boord te krijgen: de Wüstenrot Foundation. Met hun hulp was het daadwerkelijk mogelijk om door te gaan met een restauratie. Hiervoor was onder meer Peter van Treeck verantwoordelijk: “Je zag van tevoren eigenlijk alleen de achterkant van de verwijderde panelen, met oneindig veel breuken. Een compleet gescheurd en gefragmenteerd oppervlak. En dan moest je aan de panelen gaan werken van achteren”, aldus van Treeck over de uitgebreide restauratie.
Vijf restaurateurs werkten van februari tot november 2019 zes dagen per week aan het project. Ze herstelden vooral de ondergrond van het mozaïek, verlijmden de vijf bij vijf centimeter grote glastegels en puzzelden de verschillende panelen aan elkaar zonder ze te vervormen. Uiteindelijk werd het op dezelfde plaats teruggezet. Voor veel inwoners van Erfurt was de terugkeer van het bekende muurmozaïek als “een stukje verleden terugbrengen”, zegt Knoblich over het kunstwerk dat de wijk in het noorden van Erfurt in de DDR-tijd had gevormd.
Het zou voor de stad Erfurt zeker makkelijker zijn geweest om het gebroken mozaïek gewoon naar Spanje te sturen, want een stichting daar zorgt voor de nalatenschap van Josep Renau. Maar Tobias Knoblich heeft deze optie nooit serieus overwogen. Al heeft de restauratie van het kunstwerk uiteindelijk zo’n 800.000 euro gekost. Knoblich zegt: “Deze beeldenstorm, zoals die nog steeds bestond, vooral in de jaren negentig, toen Baselitz Oost-Duitse kunstenaars als klootzakken aan de kaak stelde, vind ik zoiets onmogelijk, omdat dat de verkeerde benadering is. En dat is onze bijdrage, met DDR – Omgaan met kunst : Niet alleen omdat de mensen het hier leuk vinden, maar omdat het een stukje cultuurhistorie en respectabele kunst
DDR-kunst is een stukje cultuurhistorie!
Tobias Knoblich, hoofd culturele zaken van de stad Erfurt
Een vereniging heeft nu een kleine zithoek voor het mozaïek ingericht. De stad heeft schijnwerpers geplaatst en binnenkort volgt een informatiebord. De Renau schijnt weer kleurrijk in zijn omgeving – dag en nacht.
Foto’s: DPA
