Spectaculaire DDR-ontsnapping tijdens een cruise

Een onderzeeër van de federale marine ramde het schip de ‘Völkerfreundschaft’ in 1968. De volgende dag miste een passagier op het DDR-vakantieschip. Een nieuw boek reconstrueert de lang geplande ontsnapping van een Saksische tijdens een cruise.

De brug van het DDR-cruiseschip ‘Völkerfreundschaft’ baadde in schitterend licht. Kapitein Gerhard Thiemann en zijn mannen zagen alleen de felle koplampen van de ‘Najade’ en de ‘Triton’. De West-Duitse onderzeeërboten bevonden zich op een parallelle koers voor het eiland Fehmarn en hadden plotseling alle schijnwerpers op het 160 meter lange droomschip van de arbeiders- en boerenstaat gericht. Toen voelde Thiemann een schok – de ‘Najade’, het schip van de klassenvijand, had de stoomboot uit Rostock geramd.

“Ik wist niet wat er aan de hand was,” zei Thiemann later. “Mijn eerste gedachte was dat gewapende conflicten tussen de DDR en de BRD aan de gang waren.”

In feite was een passagier kort daarvoor overboord gesprongen en door de bemanning van de ‘Najade’ gered uit het water, dat slechts 4,8 graden koud was. De Stasi merkte de volgende ochtend pas dat een gast ontbrak. 220 bemanningsleden en 496 passagiers waren op paaszondag 1968 van boord gegaan in Rostock-Warnemünde. Manfred Semmig uit Zschaitz in Saksen was erin geslaagd te ontsnappen – het eindigde bij zijn ouders in Kiel.

Tot op de dag van vandaag wordt gespeculeerd of de botsing hiermee verband hield en waarom de Bondsrepubliek besloot een dergelijke gevaarlijke en dure reddingsoperatie voor een DDR-vluchteling uit te voeren. Was Manfred Semmig een agent die het Westen alleen op deze manier kon krijgen? Was hij een ‘vijand’, zoals de DDR-propaganda afwijzend beweerde?

De geruchten zijn gevarieerd: Semmig zou hebben gewerkt bij het Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Volksmarine in Wolgast en zou betrokken zijn geweest bij de ontwikkeling van het lichte torpedo snelle bootproject 63.300 ‘Polecat’ en was daarom een belangrijk geheim agent. Het gerucht ging ook dat hij kaarten en foto’s van de onderzeeërjagers van de CIA had ontvangen op de ‘Völkerfreundschaft’ tijdens zijn verblijf in Cuba om zich voor te bereiden op de ontsnapping.

De Hamburgse journalist Wolfgang Klietz reconstrueerde Semmigs spectaculaire ontsnapping in zijn nieuwe boek ‘Schutzlos auf See.’ Dienovereenkomstig wilde Semmig er gewoon uit en de willekeur van de DDR achter zich laten. Wat voorheen onbekend was: een familielid van de West-Duitse marine hielp hem. Klietz vond het spoor in het militaire archief van de archieven van de Bondsrepubliek.

Manfred Ernst Semmig werd geboren in het district Meißen in 1933. Zijn vader Gerhard bezat een boerderij van 72 hectare in Wuhnitz tot het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar keerde er niet terug na de oorlog en vestigde zich in de buurt van Kiel. De Stasi vermoedde dat hij bang was voor straf voor ‘zijn actieve fascistische activiteit.’ Waarom de vader zijn zoon achterliet, is onduidelijk.

In 1945 onteigenden de Sovjets het gezin. Semmig verbleef bij de grootouders in Zschaitz. Hij werkte op hun boerderij van 38 hectare en nam die in 1953 over. Vijf jaar later werd dit pand ook onteigend. Manfred Semmig had voor de tweede keer land verloren aan de staat. Voor hem was het duidelijk: hij wilde niet langer in dit land wonen.

De Stasi had hem al lang in het vizier. “Politieke attitudes en maatschappelijk werk in de woonwijk en op het werk zijn negatief,” was in een rapport te lezen.

In 1967 besloot de man uit Saksen de DDR te verlaten na verschillende afgewezen verzoeken om het land legaal te verlaten. Hij bedacht het plan om in de Oostzee te springen en begon zwemlessen te nemen. Hij ontmoette stiekem zijn ouders op de Leipziger Messe. Blijkbaar wisten ze al van het idee om te vluchten met de ‘Völkerfreundschaft’: de moeder had een foto van de ‘Thetis’ in haar bagage, een identiek zusterschip van ‘Najade’ en ‘Triton.’ De ouders van Manfred Semmig keerden terug naar de Bondsrepubliek en vertrouwden op een familielid – een zeekapitein van de Bundeswehr.

Ondanks het negatieve advies slaagde Semmig er in het voorjaar van 1968 in om een vakantie te boeken met de ‘Völkerfreundschaft’, dat meestal alleen mogelijk was voor ‘werkende arbeiders.’ Het feit dat zijn reis naar Cuba niet werd afgewezen, was waarschijnlijk te wijten aan een bijna ongelooflijke storing. Het districtsbestuur van Leipzig had hierover een brief ontvangen. “De tijd tussen de aanvraag en de afwijzing was in die tijd te kort,” zei het later in een notitie na de succesvolle ontsnapping hierover.

De reis met de ‘Völkerfreundschaft’ naar Cuba kostte 3500 mark. De 33-daagse reis begon op 13 maart 1968. Semmig was alleen op reis. Hij nam nauwelijks deel aan de uitbundige feesten en zat vaak tot laat in de nacht somber in zijn eentje aan de bar.

Zijn ontsnapping op de terugreis uit het Caribisch gebied was precies voorbereid: op de reis door het Engelse kanaal ging Semmig naar de klantenservice in de radiokamer en belde naar Kiel. Om 18.52 uur was er een verbinding via de Rügen-radio, de radio-officier hoorde hem en kon zich slechts één zin later herinneren: “We komen zondagochtend vroeg aan in Warnemünde.” De vader van Semmig antwoordde: “Je komt niet op zondagochtend, maar al op zaterdagavond.”

De radio-operator was verbaasd omdat de ‘Völkerfreundschaft’ werd aangekondigd voor zondagochtend in Rostock. Semmig was echter blij. Nu wist hij dat de ‘Völkerfreundschaft’ zaterdag in de West-Duitse wateren zou zijn. Daarmee kon zijn ontsnappingsplan lukken.

Zijn vader informeerde het familielid van de West-marine. Kort daarna liepen ‘Najade’ en ‘Triton’ de haven van Kiel uit. ‘Tactische verkenning van dichtbij’ was hun officiële bestelling. Tijdens de reis lieten de commandanten poppen vallen om te oefenen met het redden van een persoon uit de koude zee. Luisteraars van de marine-telecommunicatie-exploitanten in Twedter Feld nabij Flensburg, die anders alleen het maritieme radioverkeer van oorlogsschepen van het Warschaupact in de gaten hielden, richtten zich op het vakantieschip in de Oostzee en straalden voortdurend de positie uit naar de kleine oorlogsschepen die achter het lichtschip ‘Fehmarnbelt’ zaten te wachten.

Toen de ‘Völkerfreundschaft’ dichterbij kwam, gingen de twee schepen eropuit en ontdekten het overeengekomen teken kort na middernacht: Semmig flitste met een zaklamp. ‘Najade’ en ‘Triton’ openden de koplampen. Terwijl de ‘Völkerfreundschaft’ met volle kracht door de Oostzee ploegde, kneep Semmig door de patrijspoort van zijn hut en probeerde een waslijn af te trappen. “Een touw en een been werden zichtbaar”, schreef ‘Najade’ commandant Johannes Hass in zijn rapport. Hij bracht de reis terug tot 15 knopen. Hierdoor zakte de boot snel achterover.

Toen brak de lijn, Semmig dook in zee. De ‘Najade’ bleef op hoge snelheid naar het passagiersschip varen, dat nu zoals gepland van koers veranderde naar stuurboord. De commandant van de ‘Najade’ had blijkbaar geen rekening gehouden met deze kleine bocht toen hij op weg was naar het passagiersschip om Semmig te redden. De machtige achtersteven van de ‘Völkerfreundschaft’ bewoog zich naar de onderzeeërjager en Hass probeerde de ‘Naiad’ tussen de man en het cruiseschip te manoeuvreren. “Volle kracht terug!”, beval hij en realiseerde zich tegelijkertijd dat een botsing niet kon worden vermeden – anders zou de ‘Najade’ Semmig, die voor zijn leven zwom, overvaren.

Het kwam tot een aanvaring, de schepen ‘ontmoetten’ elkaar bijna haaks. Bij een botsing raakte het machinegeweer de voorkant van de ‘Najade’ en viel onmiddellijk terug. De man bij de machine-telegraaf werd door de boot geslingerd. Het licht flikkerde op de brug, de ‘Najade’ lag 30 graden op zijn kant.

De door elkaar geschudde bemanning van de ‘Najade’ slaagde erin om een verlichte reddingsboei naar Semmig te gooien. “Kom je uit het Westen?” was de eerste vraag aan boord. De man was ‘zo stijf als een plank’, zei Hass. De bemanning bereidde een warm bad voor. De ‘Najade’ arriveerde om vier uur in de ochtend in Kiel. De DDR-vluchteling en zijn ouders vielen elkaar in tranen in de armen. Na de spectaculaire ontsnapping woonde Manfred Semmig eerst in Kiel, later met zijn vrouw in Bad Schwartau. Hij stierf in juli 1988.

Het boek is online verkrijgbaar.

Bron: Der Spiegel