Om het leven in Oost-Duitsland te begrijpen, heb je alleen dit bordspel nodig

Dat is misschien het motto van een Duits bordspel genaamd Bürokratopoly. Maar terwijl het spel jaren geleden werd bedacht door dissidenten in communistisch Oost-Duitsland (oftewel de DDR), vindt Bürokratopoly iets van een tweede leven in het moderne Duitsland.

In tegenstelling tot Monopoly, waar het doel is om smerig rijk te worden door dure hotels en spoorwegen op te kopen, vereist winnen bij Bürokratopoly een andere tak van sport. “Geld speelt absoluut geen rol in dit spel omdat geld in de DDR geen enkele rol speelde”, legt Michael Geithner uit. “Wat echt belangrijk was, was macht en macht verkrijgen. En als je macht had, betekende je iets op politiek vlak.”

Geithner is de social media manager in het DDR Museum in Berlijn, dat de geschiedenis van het voormalige Oost-Duitsland onderzoekt. Hij zegt dat hij Bürokratopoly tegenkwam toen hij onderzoek deed naar bordspellen die populair waren tijdens de Koude Oorlog.

Het museum geeft sinds enkele jaren het spel opnieuw uit als educatief hulpmiddel en Geithner zegt dat zijn e-mailbox vol zit met aanvragen voor kopieën. Veel schoolleraren hopen het bordspel te gebruiken om te leren over het leven in het Oostblok tijdens de Koude Oorlog, en om “geschiedenis door te brengen door te spelen.”

Om het spel te spelen, zegt Geithner, beginnen spelers op het laagste niveau, als een eenvoudige arbeider. “Naarmate het spel vordert, krijg je macht”, zegt hij. “Je kunt het hoofd van een afdeling worden, later een generaal in het leger of een minister worden of in het Politbureau stappen. En wanneer je eindelijk de positie van de secretaris-generaal verkrijgt, win je het spel.”

Onderweg beheerst men de kunsten van totalitaire overleving – conformiteit, opgetuigde verkiezingen, veroordelingen van rivalen – om door de partij- en staatsbureaucratie te stijgen terwijl men de gevangenis of arrestatie door de Stasi vermijdt.

Die duistere kijk op succes in Oost-Duitsland viel voorspelbaar slecht af met de Stasi. Volgens de website van het museum werd een fotokopie van Bürokratopoly ontdekt in de geheime politiebestanden van de maker, Martin Boettger, die werden vrijgegeven na de Duitse hereniging in 1990.

“Het zogenaamde bordspel Bürokratopoly is een dobbelspel met een vijandig en negatief karakter dat op ironische wijze vermeende manieren beschrijft om politieke macht in de DDR te verkrijgen en te verliezen”, schreven onderzoekers. Het spel, zo concludeerden ze, “toont minachting voor sociale omstandigheden.”

“De man die het spel maakte, was in de politieke oppositie en hij moest worstelen met veel serieuze dingen”, zegt Geithner. “Hij was ook – en is nog steeds – een zeer speels persoon, dus zijn visie op de staat, op het politieke systeem is natuurlijk erg kritisch, erg ironisch.”

Maar toch liet Boettger Bürokratopoly-fans hun duistere kant omarmen. “Wat je kunt doen is een Stasi-officier worden en daarmee macht en invloed in het spel krijgen”, zegt Geither. “Dus het gaat over van rol wisselen … Met andere woorden, je moet een beetje oneerlijk spelen, maar je moet het doen om het spel te winnen.”