Volkswagen Golf was eerste Westauto in de DDR

Het was een sensatie voor de mensen in de DDR: 10.000 VW Golfs werden in 1977 aan de DDR geleverd, de eerste import van auto’s uit westerse landen voor de bevolking. Tot die tijd was het voorrecht om westerse auto’s te besturen voorbehouden aan het partijbestuur. In het begin was de verkoop echter niet zo opwindend als men had vermoed.

Destijds was Eberhard Kittler, projectmanager in Berlijn-Marzahn, een van de uitverkoren mensen, die een dergelijke Golf werd aangeboden. Maar hij weigerde. Vooral omdat de Golf te duur was voor de toen 22-jarige Oost-DUitser. De westerse auto zou 35.000 Oost-Duitse marken kosten. Dat was 15.000 oostmarken meer dan een Wartburg-toerist en 25.000 meer dan een Trabant. Hogere verdieners zoals professoren, bedrijfsdirecteuren of onafhankelijke ambachtslieden zouden de eerste doelgroep zijn geweest. Er bestond een gevaar voor een tweeledige samenleving in de arbeiders- en boerenstaat. De DDR-leiding probeerde de felbegeerde westerse auto’s te verspreiden. Omdat het dilemma duidelijk was.

In die tijd was Klaus Zwingenberger redacteur van het tijdschrift “Straßenverkehr” in Oost-Berlijn. Aanvankelijk had ook hij zijn zorgen. Temeer omdat de vraag opkwam of er werkplaatsen en reserveonderdelen zouden zijn. Maar het was zijn droomauto. Toen hij probeerde een van de 10.000 Golfs te bemachtigen, realiseerde hij zich: het was niet zo eenvoudig. Een autoregistratie was niet genoeg om het felbegeerde voertuig te krijgen. Je moest ook een arbeider in socialistische productie zijn.

Toen hij in 1972 aan de macht kwam, beloofde Erich Honecker de bevolking een verhoging van hun levensstandaard. De auto voor consumentengoederen was er één van. Maar zoals ‘Die Zeit’ in 1977 onderzocht, waren dat jaar slechts 164.000 auto’s beschikbaar voor de hele DDR. Dat was één auto per 100 inwoners. Zelfs invoer uit de socialistische landen voldeed niet aan de vraag. DDR-burgers moesten minstens 12 jaar op een auto wachten. Op de korte termijn zou alleen de westerse invoer kunnen helpen tegen de groeiende onvrede onder de bevolking.

Volkswagen bouwde de Golf sinds 1974 en verkocht hem voor iets minder dan 8.000 DM. Na de oliecrisis in 1973 was de eerste Golf een bestseller in het Westen vanwege zijn economische motor en compacte vorm.

Een verkoop aan de DDR was interessant als een verdere opening van de markt naar het oosten. Maar het was waarschijnlijk de DDR, zegt Klaus Zwingenberger, die voor het eerst VW benaderde omdat ze op zoek was naar een afzetmarkt voor haar gerenommeerde platenpersen in westerse landen. Dus besloten ze een ‘compensatie deal’ te maken: goederen voor goederen – ter waarde van 80 miljoen DM. Volkswagen wilde alleen producten die de groep ook zelf kon gebruiken. De VW-verkopers reisden door de DDR en onderzochten alles wat voor hen nuttig had kunnen zijn. De DDR leverde plaatwerkpersen, gereedschapsmachines, voertuigelektronica, kolen, stookolie en luchtbanden. Het hoogtepunt was een planetarium van VEB Carl-Zeiss Jena. Zelfs pakketten in natura met stollen uit Dresden en Thüringer worst voor de kantine in Wolfsburg maakten deel uit van de deal.

Slechts zes weken nadat de bestelling was geplaatst, rolden de eerste 200 VW Golfs op 13 januari 1978 de DDR binnen. Verder volgden elke maan 1.000 exemplaren. De Golf arriveerde in de varianten met 50 en 75 pk, als twee- en vierdeurs en in exotisch ogende kleuren: in ‘Panama bruin’, ‘Miami blauw’, ‘Malaga rood’, ‘Dakota beige’ en ‘Manila Groen’.

De media in de socialistische republiek meldde niets over de deal tussen de staat en Volkswagen. Ook de import werd stil gehouden. Maar het was bekend dat de Golf I bestond. En dat het volledig of althans voor een groot deel alleen via de IFA-activiteiten in Berlijn werd verkocht. “Berlijn,” zegt Eberhard Kittler, “was het boegbeeld naar het westen. De straten moesten daar internationaal zijn.”

En toen gebeurde er iets ongelooflijks: al in februari 1978 werd de prijs van de Golf verlaagd met ongeveer 10.000 Oost-Duitse marken. De auto kostte nu tussen de 22.000 en 26.000 oostmarken, dus was de prijs aangepast aan het niveau van een middenklasse auto in de DDR. Wat was er gebeurd? Was het te duur voor de doelgroep, de arbeidersklasse?

“Dat is best mogelijk”, zegt Klaus Zwingenberger. “Maar misschien aarzelden sommige mensen om te kopen omdat ze bang waren dat ze reserveonderdelen uit het Westen moesten halen. En het was moeilijk in de DDR om zelfs een afspraak in een garage te krijgen. Welke DDR-garage zou bekend zijn met de westerse technologie? Misschien werd de prijs verlaagd zodat de Golf ook normale verdieners kon bereiken”, zegt hij nu.

Ilko-Sascha Kowalczuk, specialist coördinator bij de Stasi Unterlagen, speculeert dat dit ook een impuls had kunnen geven. “In de DDR werd een auto contant betaald. Maar wie had zoveel geld zo snel? Dat irriteerde velen zeker.” ‘Der Spiegel’ geloofde ook dat de prijsverlaging te wijten was aan de “schijnbaar massale protesten door DDR-arbeiders, die het partij- en staatsapparaat irriteerden en vroegen of de Golf echt alleen werd geïmporteerd voor de rijken en de DDR-leiding.”

Journalist Klaus Zwingenberger kwam na een lange zoektocht uit bij een Golf Diesel, in ‘Miami blue.’ “De bumper was naar voren geduwd, er zat een deuk in de achterbumper en een knik in het spatbord links. Deze tweedehands Golf was zelfs duurder dan nieuw op de gebruikte markt. Hier kostte het 80.000 tot 100.000 oostmarken. Omdat hij daar beschikbaar was zonder registratie.

Ondanks goede relaties tussen de VW-groep en het Oost-Berlijnse ministerie van Buitenlandse Handel en hoewel er zelfs sprake was van een licentie voor de Golf I in de DDR – bleef het bij 10.000 exemplaren van deze eerste generatie VW Golf in de DDR.

Toen Klaus Zwingenberger Duitsland in 1985 verliet, mocht hij zijn Golf niet meenemen en aan zijn zoon nalaten. Een paar jaar later reed hij zijn geliefde ‘Miami Blue’-voertuig over de grens. “Toen stond hij in de ochtend van 11 november 1989 voor mijn raam in Stuttgart”, herinnert Klaus Zwingenberger zich.

Er zijn nu slechts een paar Golf I uit de DDR-levering. Het zijn lange tijd zeldzame verzamelobjecten geweest.