Toen Mutti naar het Westen ging: De achtergebleven kinderen
November 1989. De grenzen zijn open, vrijheid roept op. Maar er zijn moeders en vaders die hun kinderen gewoon achterlaten en zonder hen een nieuw leven opbouwen. Een lot dat honderden kinderen te verduren kregen in het jaar tussen de val van de Berlijnse Muur en de hereniging. Hoeveel mensen op deze manier precies hun familie verloren, kan vandaag de dag niet meer worden bepaald. Sommige kinderen werden door hun ouders in een tehuis afgegeven, anderen werden gewoon alleen thuis achtergelaten.
Een paar weken na de val van de Berlijnse Muur was kindertehuis Makarenko in Berlin-Treptow een opvangcentrum voor kinderen van wie de ouders hun geluk zochten in het Westen. Bijvoorbeeld Mark. De moeder van de tweejarige vertrok met de drie broers en zussen. Er was geen plaats meer voor Mark. Alleen al in Berlijn waren er begin december 1989 meer dan vijftig van dergelijke gevallen. Ze vierden de eerste advent alleen.
Naast Mark was er ook Steffen, één jaar oud, die hier verbleef met zijn tweejarige zusje. De huisdirectie meldde in 1989: “We werden door de grootmoeder van het kind geïnformeerd dat de moeder zonder haar kinderen was vertrokken. Er kwam nog een broer of zus bij ons. En ze had nog geen aangifte gedaan vanuit de Bondsrepubliek.”
Gedurende deze tijd werden kinderen in de hele DDR in de steek gelaten. Thomas werd ‘ingeleverd’ in Erfurt. De moeder vroeg haar vriendin om de jongen mee naar een tehuis te nemen. Ze ging met de vader naar het westen. De vijfjarige wachtte vervolgens weken op zijn moeder. Zijn verklaring voor de verdwijning: “Mijn moeder, ze is op vakantie.”
Eenendertig jaar later keek Thomas Metz met zijn huidige gezin naar televisieopnamen. “Dat voelt vandaag de dag nog steeds erg emotioneel. Zeker als je jezelf als klein jongetje hulpeloos de trap op ziet rennen en dan een uitspraak als volgt aflegt: mijn moeder is op vakantie. En vanuit het perspectief van vandaag weet je: zo was het helemaal niet. Je bent in feite gedeporteerd. En het is verbazingwekkend om te zien hoe snel je dat als kind in zo’n noodsituatie kunt geloven.”
Thomas is nu getrouwd en heeft zelf twee dochters. Zijn geluk was dat hij na maanden in huis werd opgenomen door een pleegmoeder. Begreep hij toen dat zijn moeder hem niet meer zou ophalen? “Nee, dat weet ik niet eens meer. Ik realiseerde me het drama voor het eerst toen ik mezelf in de film zag en de woorden hoorde: mijn moeder, ja, ze is op vakantie. Toen besefte ik wat er werkelijk aan de hand was.”
In de jaren na de val van de Berlijnse Muur tot aan de hereniging van Duitsland werden honderden kinderen helemaal alleen in Oost-Duitsland. Er zijn geen betrouwbare cijfers. Maar noch de situatie van Mark, noch die van Steffen, noch die van Thomas zijn gevallen die op zichzelf staan.
Op 14 november, slechts vijf dagen nadat de grenzen waren geopend, trof de Volkspolitie drie jongens van drie, vijf en acht jaar alleen aan in een appartement in Berlijn. De jongste was Martin. Hij was stil sinds hij in een tehuis woonde. Hij leed het meest aan de scheiding van zijn moeder. Hoe lang de kinderen alleen waren, kan niet meer worden vastgesteld. Op een gegeven moment vestigden de broers de aandacht op zichzelf – omdat ze honger hadden. De achtjarige Mark voelde zich verantwoordelijk voor de broers en zussen.
“Moeder vertrok op zaterdag half elf en schreef ons een briefje. En het zei waar de dingen zijn en dat ze ons iets zou meebrengen. Ze heeft wat ontbijt voor ons op de kast gezet. Maar dat waren maar acht sandwiches. We hebben ze allemaal opgegeten”, zo vertelt Mark anno 2020.
Zelfs toen deed Kristina Brandt, hoofd van het kindertehuis in Erfurt, een beroep op de politiek en de media: “Ik vraag daarom dringend onze twee staten om elkaar wederzijds te benaderen om een rechtsbijstandovereenkomst te sluiten met de lokale jeugdzorginstanties om een oplossing te vinden voor deze kinderen.”
Kristina Brandt herinnert het zich nog steeds. Ook de achtergebleven kinderen vulden het tehuis binnen enkele weken. “Alleen hier al waren twaalf kinderen die werden ingeleverd. Ik was stomverbaasd. En al mijn collega’s ook. Zoiets was gewoon onwerkelijk. Er moeten er honderden hebben gestaan in het hele DDR-gebied. Er waren andere huizen in Erfurt waarmee we samenwerkten. Die hadden hetzelfde verhaal. Onder hen werden schoolkinderen afgezet waarvan de ouders zeiden: ‘Ik haal je volgende week wel. Zelfs jonge mensen. Er gebeurde niets.'”
Andreas ondergaat een bijzonder moeilijk lot. Hij wordt ook afgeleverd bij een tehuis in Erfurt. Zijn moeder, die hem als baby adopteerde, ging naar Niedersachsen. Ze nam zijn broer mee. Maar er was duidelijk geen plaats meer in haar leven voor de twaalfjarige. “Ik ben zes maanden in het tehuis geweest en toen ik bij mijn vader was, kwam ik erachter dat mijn moeder met mijn broer naar het Westen was gegaan. Eerst geloofde ik het niet. En pas toen ik zag dat mijn moeder me een pakketje stuurde viel mijn oog op het adres van de afzender.” Hij probeert de beslissing van zijn moeder voor zichzelf uit te leggen.
Andreas moeder is te vinden in een dorp nabij Celle. De vrouw leeft onderverhuurt en is werkloos. Een verslaggever van de MDR zocht haar op en vroeg wat haar er destijds aan zette zo’n stap te nemen. Wanneer ze de vrouw de hulpkreet van haar zoon laten zien, zegt ze koel: “Ik heb Andreas inderdaad niet opgehaald. Andreas zal ondertussen wel weten waarom. Ik kreeg te horen van het tehuis dat hij me niet meer wilde zien. Ook zeiden ze dat Andreas koppig was, dat werd naderhand nog veel erger op school. Ik zou hem niets te zeggen hebben, zo vertelde men mij.
De broer die tijdens dit interview naast de moeder zit, kan zijn tranen niet bedwingen. Hij mist Andreas. Andreas zal nooit meer bij zijn moeder en broertje komen.
Zelfs Thomas Metz uit Erfurt niet. Maar hij kreeg een nieuwe (pleeg)moeder. “Uiteindelijk was mijn pleegmoeder de gouden kaart in mijn leven. Als zij er niet was geweest en God me deze kaart niet had gegeven, dan zou ik niet zijn wie ik nu ben.” Het fotoalbum van Thomas’ jeugd begint als hij vijf jaar oud is. Het toont een gelukkige jeugd. Vol liefde en geborgenheid. Zijn pleegmoeder deed er alles voor. En Thomas greep de kans. Hij studeert, wordt verslavingstherapeut. Tegenwoordig helpt hij anderen om hun weg terug naar het leven te vinden.
