Peter Sodan: Zorgen over zijn levenswerk
Het drijft hem. Peter Sodan lijkt bedachtzaam als we hem ontmoeten in de ‘Peter Sodann Bibliotheek’. “De situatie is momenteel niet gemakkelijk. Zoals overal is er geldgebrek”, zegt de acteur, die vreest voor zijn levenswerk: een bibliotheek met bijna 2,3 miljoen boeken die in de DDR en de Sovjetbezettingszone zijn gepubliceerd en die hij voor het publiek toegankelijk heeft gemaakt. De boekenminnende kunstenaar heeft de afgelopen dertig jaar veel tijd, zweet en zenuwen geïnvesteerd – en kwelde zichzelf door slapeloze nachten vanwege ruimtegebrek of financiële problemen. Donaties en begunstigers waren lange tijd de motor van de boekencollectie, die hij samen met gelijkgestemden opbouwde. Na de val van de Muur begon hij de eerste boeken te beschermen tegen vernietiging en daarmee een stukje DDR-cultuurgeschiedenis. “Voor mij is het verzamelen van boeken een pastorale aangelegenheid. Je doet iets voor jezelf en voor de anderen…”
Bibliotheek voor DDR-werken
Vanaf 2012 vonden ruim een miljoen van de werken een thuis in Staucha, Saksen, vlakbij Meissen. 400.000 boeken, van sprookjes tot literatuur, zijn gecatalogiseerd en staan hier in de schappen. Anderen liggen nog steeds opgeslagen in boekenboxen in de schuur en worden uitgezocht door hardwerkende, veelal vrijwillige helpers. Peter Sodan legt uit: “Ik had veel boeken in eigen handen.” In 2018 richtte hij een coöperatie op om de toekomst veilig te stellen. Maar nu raakt de bibliotheek, die ook een locatie in Maagdenburg heeft met één miljoen boeken, langzaamaan zonder geld. Daar zijn veel redenen voor: er is (tot nu toe) geen publieke financiering, sponsors waren schaars tijdens de pandemie en er waren geen bezoekers in de bibliotheek. Daarnaast is Peter Sodan niet meer onderweg met lezingen, kan daardoor niet meer adverteren voor zijn hartproject en voor donaties bij evenementen. “Dat merken we nu al. Dit jaar lopen we ongeveer 15.000 euro mis”, zegt de 70-jarige Bernd Pawlowski. De voorzitter van de raad van toezicht van de coöperatie hoopt op steun van de federale overheid na veel mislukte onderzoeken van de staat. “Tot nu toe hebben onze onderzoeken niets opgeleverd. Met 50.000 tot 70.000 euro aan financiering per jaar zouden we goed kunnen leven. Dan zouden we stabiel zijn.” Je hebt het geld nodig om kosten zoals elektriciteit, gas of personeel te dekken. “We willen niets verdienen, we willen alleen de boeken bewaren voor het nageslacht.”
Onvermoeibare toewijding
Peter Sodan werkt hier, ondanks zijn leeftijd, onvermoeibaar voor. Elke dag zit hij vanaf negen uur op zijn kantoor, op zoek naar oplossingen voor het financiële probleem. Vanaf het begin was het voor de inwoner van Meissen belangrijk dat de boeken op de lange termijn gewaardeerd zouden worden en na de redding niet zouden worden verbrand. “Je wilt natuurlijk dat degenen die na ons komen iets kunnen gebruiken van wat je achterlaat en dat ze er zorgvuldig mee omgaan.”
Teleurgesteld in de politiek
Zorgen over de toekomst hebben duidelijk hun stempel op de acteur gedrukt. Hij was teleurgesteld door de politiek, de onwetendheid over de cultuurgeschiedenis irriteerde hem: ‘Dit is het ergste wat er is. IJdelheid, onverschilligheid gaat altijd terug naar domheid.” Zijn vrouw Cornelia, die ook dagelijks in de bibliotheek werkt, bevestigt hoeveel haar man onder de situatie lijdt: “De vraag hoe nu verder, baart hem dag en nacht zorgen. Het weegt op hem. Hij kan de boeken niet zomaar loslaten en aan hun lot overlaten. Als hij iets doet, doet hij het volledig.” Maar ze voelt dat de zorgen hem langzaamaan lichamelijk gaan raken; Peter Sodan lijkt die dag uitgeput.
Tot bloei komen door literatuur
Wat duidelijk wordt: de 87-jarige gedijt op literatuur. Als kind was hij al een boekenliefhebber en las op vijfjarige leeftijd zijn eerste boek: ‘Steppke geht de wereld in’ van Ilse Dore Tanner. Een van zijn vaak geciteerde zinnen van Hermann Hesse: “Een huis zonder boeken is arm, zelfs als mooie tapijten de vloeren bedekken en waardevol behang en foto’s de muren bedekken.” Ook Bernd Pawlowski bevestigt dat de acteur een idealist en ronduit gek is: “ Hij belt veel, georganiseerd. Peter heeft altijd nieuwe ideeën die geïmplementeerd kunnen worden. Hij houdt iedereen er mee bezig en hij weet wat hij wil.”
Het doorgeven van literaire kennis
Peter Sodan struint graag tussen de bibliotheekplanken, die hij allemaal gratis heeft aangeschaft en zelf in elkaar heeft gezet. Hij biedt rondleidingen aan en geeft zijn literaire kennis door. In ons gesprek komt Peter Sodann steeds terug op de werken die hem gevormd hebben. Onder hen ‘Die Klappenschlägerin im Konzert’ van Marta Nawrath. Bernd Pawlowski: “Zijn kennis is indrukwekkend. Velen komen hier vooral vanwege hem, maar ook omdat ze van boeken houden en zich graag het verleden herinneren.” Peter Sodann denkt niet aan pensioen, hij wil een toekomst voor zijn collectie veiligstellen. “Ik hoop op bondgenoten en gezond verstand.” Eigenlijk wilde de ex-commissaris van de ‘plaats delict’ en voormalig theatermanager zich terugtrekken uit de operationele activiteiten. Daarom richtte hij de coöperatie “…tegen de overtreding” op, die vandaag 134 leden telt en waarvan hij erevoorzitter is. Maar de rustelozen zijn er nog steeds actief bij betrokken – ook al verzorgen Bernd Pawlowski en vele anderen de dagelijkse gang van zaken.
Blik in de toekomst
Bij de koffie waagt Peter Sodan een blik in de toekomst: “Ik heb nog heel veel zin om iets te doen, maar ik weet ook: ik ben 87.” Het gaat lichamelijk goed met hem. “Ik kan niet klagen. Ik ben gezond.” En hij voegt er op Sodanniaanse wijze aan toe: “Op dit moment verbeeld ik het me tenminste.” Zolang het kan, wil hij doorgaan. Hij mikt op 95, maar hij heeft ook zijn zinnen gezet op 100. “Ik droom van een leraar met leerlingen of een moeder met haar kinderen die hier komt en zegt: ‘Kijk eens hoeveel boeken er zijn.’ Tot nu toe is deze wens niet ingewilligd.” Als we de acteur vragen wat hem drijft, leidt hij ons naar de eerste verdieping van de bibliotheek. Aan de muur hangt een gezegde van Erich Kästner, wiens boeken in 1933 door de nazi’s werden verbrand: “Herinnering is een mysterieuze kracht en transformeert mensen. wie wat mooi was, vergeten, boos worden. Iedereen die vergeet wat slecht was, wordt dom.” Hij kijkt ons aan: “Heb je nog vragen?” Hij voegt eraan toe: “We moeten de boeken en dus ons verleden niet weggooien, maar ze bewaren.”
Foto: Arno Burgi | DPA
