Het dagelijkse leven in de DDR in het vizier van de camera
In 1984, luidde de slogan op een scheidingswand in Perleberg, een klein stadje in het noorden van de DDR: ‘Stem, kies!’. Het was een oproep tot een van die populaire verkiezingen waarin er niets was om op te stemmen – zeker niet door het volk. In die tijd werd dit soort ‘visuele agitatie’ nauwelijks meer opgemerkt. Wat overal te zien was, ziet niemand meer. Tenzij je het scherpe, onmiskenbare oog hebt van de fotograaf Jürgen Nagel. Hij had het tot zijn taak gemaakt om dergelijke leuzen in het hele land te documenteren.
Hoewel de inhoud strikt was gespecificeerd, was het aan de lokale en bedrijfsfunctionarissen om de posters en spandoeken op te hangen. Zo gebeurde het dat de omgeving vaak in groteske tegenspraak was met politieke reclame. In die zin is een foto uit Perleberg een schot in de roos: er staan vier gedeukte vuilnisbakken rond de muur met de affiches, en er ligt overal veel rommel en puin. De achtergrond van het landschap is een afbrokkelende bakstenen muur met een regengoot, waar al het water blijkbaar al lang langs in plaats van doorheen stroomt. Het beeld is zeer symbolisch.
Het vertelt over verval, onverschilligheid en provinciale droefheid. Maar daar houden de foto’s van Jürgen Nagel niet op. Ze brengen een bijna vergeten leven van alledag weer tot leven. Als je het leven van alledag in de DDR zelf hebt meegemaakt, twijfel je tussen sentimentele herinneringen en hernieuwde woede bij het zien van de vuilnisbakken en kapotte dakgoten. Hoe moeilijk was het om een extra bak te krijgen – om nog maar te zwijgen van regengoten?
Veel verhalen zijn niet grappig. Ze gaan in tegen het nu soms dominante beeld van de prachtige DDR. In dat opzicht zijn de foto’s van Jürgen Nagel vaak bijna wreed. Ze zijn nooit verwijtbaar. Zijn liefde behoort toe aan de kleine, eenvoudige mensen die op de een of andere manier hun dagelijks leven hebben beheerd en hun kleine geluk in het proces hebben gevonden. Dat geldt bijna nog meer voor de reisfoto’s uit de Sovjet-Unie en de socialistische landen, maar ook voor de foto’s uit West-Berlijn, die hij sinds 1988 mocht fotograferen.
Jürgen Nagel had een dubbel talent. Dit volume combineert de verhalende beelden met picturale verhalen. Citaten uit oude dagboeken, literaire teksten en fragmenten uit Stasi-bestanden worden gecombineerd. Je leert veel over de biografie van de in 1942 in Berlijn geboren fotograaf, over zijn leven in de DDR en zijn moeilijkheden met de staatsmacht. De beknopte, sobere taal lijkt op de esthetiek van de uitsluitend zwart-witfoto’s. De realiteit van de periode na de hereniging wordt ook visueel en verhalend gedocumenteerd vanuit een vergelijkbaar perspectief.
Het archief van de Federale Stichting voor de Herwaardering van de SED-dictatuur heeft ongeveer 100.000 foto’s overgenomen van Jürgen Nagel en zal ze catalogiseren voor toekomstig gebruik. Het tekst-beeldvolume van de Mitteldeutscher Verlag is slechts een eerste voorsmaakje van een schat aan souvenirbeelden.
