De DDR sloot 70 jaar geleden de grenzen
Veel mensen zien de bouw van de Berlijnse Muur als een symbool van de Duits-Duitse divisie. De DDR sloot echter veel eerder de lange Duits-Duitse grens.
De grens werd gesloten toen Gitta Kappe voor haar aan de verkeerde kant stond. Op 26 mei 1952 was de toen 20-jarige aan het werk in Schöningen, Duitsland. Als oppas en dienstmeisje was ze de goede geest in een familie van artsen.
De 90-jarige herinnert zich dat ze altijd de vier kilometer naar haar geboorteplaats Hötensleben fietste. Thuis waren dat haar ouders en haar verloofde. Voor Gitta Kappe was het duidelijk: “Ik wilde naar huis.”
Zeventig jaar geleden, op 26 mei 1952, sloot de DDR-regering de binnen-Duitse grens voorgoed af. Het was het begin van een steeds strenger wordend grensregime. Na eenvoudige hekken en bewakers kwamen daar later seinhekken, mijnen en zelfvuursystemen bij. De DDR wilde voorkomen dat mensen naar het Westen zouden vluchten – dat kostte het leven van veel mensen die het probeerden. Duizenden werden ook gedwongen verplaatst van plaatsen aan de gesloten grens in mantel-en-dolkoperaties.
In Hötensleben, waar de voormalige grensversterkingen grotendeels in originele staat bewaard zijn gebleven, vindt op 26 mei een herdenkingsdienst plaats om de slachtoffers van het DDR-grensregime te herdenken. Het grensmonument Hötensleben maakt deel uit van het Marienborn-monument voor de deling van Duitsland bij wat ooit de grootste Duits-Duitse grensovergang op Autobahn 2 was. Ook Gitta Kappe wil deel uitmaken van de herdenking.
Nadat ze moest volharden als oppas en dienstmeisje in het Westen, zei haar verloofde op een dag: “Je kunt komen” – zo herinnert ze het zich. En haar commentaar van vandaag is: “Ik ben dom!”. Niet alleen sloten de grenswachten haar op en had ze lange tijd geen identiteitsbewijs: ze gelooft dat ze een goed leven in het Westen had kunnen hebben. In plaats daarvan werkte ze in een kruidenierswinkel in Hötensleben, leefde ze tientallen jaren met uitzicht op de grens.
Welke beperkingen herinnert ze zich in het bijzonder? “Je had geen vrienden uit andere plaatsen”, zegt de 90-jarige. Ze kon overal binnen de DDR reizen, maar mocht geen bezoekers ontvangen in het “beperkte gebied” aan de grens. Ze wilde niet weggaan van de plek waar ze geboren en opgegroeid was.
Sommige gezinnen werden nog harder getroffen, ze werden gedwongen verplaatst. Volgens schattingen van historici werden in 1952 en na de bouw van de Muur in 1961 ongeveer 12.000 mensen vanuit het directe grensgebied van de DDR naar West-Duitsland in nacht- en mistoperaties naar het achterland gebracht. De DDR-operaties droegen cynische codenamen zoals “Action Vermin”, “Action Cornflower” of “Action Blümchen”.
De getroffenen werden vaak aan de kaak gesteld en de DDR-regering beoordeelde hen als “politiek onbetrouwbaar”. In Thüringen, waar ongeveer de helft van de voormalige DDR-grens met West-Duitsland liep, trof dit volgens schattingen van de Federatie ongeveer 4.200 mensen die gedwongen werden hervestigd in de DDR. In veel gevallen was het volgens de vereniging niet mogelijk om gevonden voorwerpen na hereniging terug te geven omdat huizen waren gesloopt of onroerend goed was verkocht. Daarom startte Thüringen al in de jaren negentig een eenzijdig hulpprogramma voor gedwongen hervestigingen.
In 1989 vochten de DDR-burgers voor het openen van de grenzen – in Berlijn en aan de grens met West-Duitsland. “Je kon niet geloven dat het weer anders zou zijn”, zegt Gitta Kappe vandaag. Ze vertrok naar Schöningen, dat ze in de loop der jaren vanuit Hötensleben had kunnen zien, maar niet kon bereiken. Met brieven en pakjes had ze decennialang contact gehouden met ‘haar kinderen’ in de familie van de dokter. Toen het huurappartement in Hötensleben verkocht was en ze moest verhuizen, verhuisde ze uiteindelijk naar Schöningen – midden in Duitsland.
Ook in het Vogtland wordt tegenwoordig aan de grensafsluiting herinnerd. “De deling van Duitsland vernietigde niet alleen het hele sociale leven van een bij elkaar horende regio en bracht persoonlijk leed, lot en dodelijke slachtoffers aan deze grens, het scheidde ook een vrijdemocratische rechtsstaat van een communistische dictatuur. Eerst de vreedzame revolutie in 1989, vooral hier in Plauen, maakte een einde aan deze bittere ervaringen van onze bevolking”, zegt Rolf Keil, districtsbestuurder van het Saksische Vogtland.
Het is daarom belangrijk dat deze geschiedenis zichtbaar wordt gemaakt in het Duits-Duitse museum in Mödlareuth in Thüringen en dat Saksen een bijdrage levert met de opname van de Heinersgrün grenstoren. “In een tijd waarin een dictator opnieuw een buurland in het midden van Europa aanvalt, is het bijzonder belangrijk om de geschiedenis levend te houden, vooral voor onze jongere generaties”, benadrukt Rolf Keil. De toren in Heinersgrün wordt momenteel voor ongeveer 200.000 euro gerenoveerd.
