Simson: Van DDR-brommers tot cult-scooters

Met bijna zes miljoen gebouwde motorfietsen was Simson de grootste tweewielerfabrikant in de DDR. In 2003 kwam er een einde aan het bedrijf. Tegenwoordig hebben de bromfietsen ook in het Westen een cultstatus: de ‘Schwalbe’ is de meest gereden retrobromfiets.

Voordat Simson echter synoniem werd met retrobrommers, produceerde de latere tweewielerfabrikant eerst wapens. De geschiedenis van het bedrijf Simson gaat terug tot de 19e eeuw: in 1856 namen Löb en Moses Simson een derde deel van een Thüringer stalen hamer over en richtten hun bedrijf ‘Simson & Co’ in Suhl op. De broers vervaardigen hun wapens voornamelijk voor het Pruisische leger, het Saksische Ministerie van Oorlog en de firma Krupp. In 1871 zetten de Simsons de eerste stoommachine in gebruik; In 1896 bouwde het bedrijf de eerste fietsen op basis van het Britse model – en ontwikkelde zich in die tijd tot een van de grootste tweewielerfabrikanten. In 1907 stapte de familie Simson ook in de autobouw. Na aanvankelijke problemen en technische storingen ging het Simson Supra-model in 1911 in serieproductie.

Na de Eerste Wereldoorlog moest het bedrijf de wapenproductie stopzetten. In plaats daarvan ligt de focus op de autoproductie en de verdere ontwikkeling van de Supra. Tussen 1924 en 1934 zijn er zo’n 1.500 modellen gebouwd, ook om mee te racen. Halverwege de jaren twintig tekende het bedrijf een monopoliecontract met de Reichswehr om wapens te leveren. Dankzij deze samenwerking is Simson goed door de wereldwijde economische crisis gekomen . Arthur en Julius Simson, die het bedrijf destijds leidden, kregen echter ook te maken met vijandigheid van concurrerende bedrijven vanwege de staatssubsidie.

Staatssteun werd gegeven aan de Simsons nadat de nazi’s de macht hadden gegrepente verdoemen. De Thüringer Gauleiter Fritz Sauckel stelt een onderzoek in naar het misbruiken. Hoewel de Reichsauditdienst geen buitensporige winsten aantrof, vond er een showproces plaats. De verdachten werden echter vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Om de familienaam uit de bedrijfsnaam te verwijderen, hadden de Simsons hun bedrijf al verhuurd aan de “Berlin Suhler Waffen- und Fahrzeugwerke” (BSW). Maar de familie verliest de controle over hun bedrijf en een trustee neemt het bedrijf over. Na een beroepsprocedure met een veroordeling en een boete verliezen Arthur en Julius Simson in 1935 hun bedrijf en komt het in handen van Gauleiter Sauckel. Het gezin vlucht in 1936 naar Zwitserland. Haar fortuin gaat naar de Wilhelm Gustloff Foundation, een stichting van de nazi-partij.

Met het begin van de Tweede Wereldoorlog in 1939 handelt het bedrijf onder de naam ‘Gustloff-Werke – Waffenwerk Suhl’. Wapenproductie heeft nu weer de hoogste prioriteit – ongeveer 6.000 medewerkers zijn betrokken bij de productie van oorlogswapens zoals karabijnen, machinegeweren en lichte luchtafweergeschut. In 1941 werd de civiele productie van auto’s en tweewielers stopgezet.

Na het einde van de oorlog werd de voormalige wapenfabriek in 1947 ontmanteld en opgenomen in het Russische ‘SAG Awtowelo’ (motorfietsbedrijf in staatseigendom). De eerste motorfietsen worden gebouwd, waaronder de ‘AWO 425’. Het werd gepresenteerd op de voorjaarsbeurs van Leipzig in 1951. De Sovjet-Unie draagt ​​de fabriek uiteindelijk in 1952 over aan de DDR en het staatsbedrijf staat nu bekend als ‘VEB Fahrzeug- und Gerätewerk Simson Suhl’.

Naast de ‘AWO’ zullen er in de toekomst ook bromfietsen in de maaidorser worden gebouwd. De eerste bromfiets komt uit in 1955: De ‘SR 1’ is uitgerust met een tweetaktmotor van ‘VEB Büromaschinenwerk Rheinmetall’. De eenzitter haalt tot 45 kilometer per uur. De gemotoriseerde tweewieler is het begin van de massamotorisering in de DDR. In 1957 eindigde de productie van fietsen in Suhl. Vanaf 1962 werd besloten om alleen nog maar motorfietsen centraal in de DDR in Zschopau, Saksen te laten bouwen – en dit betekende het einde van de motorfietsproductie in Suhl. Tegen die tijd waren er meer dan 300.000 ‘AWO 425’-voertuigen gebouwd.

Vanaf 1962 bouwt Simson in Suhl uitsluitend bromfietsen, bromfietsen en scooters. En met succes: in september 1962 verliet de miljoenste bromfiets de aula. In 1964 werd de “Schwalbe KR 51” gebouwd, een van de bekendste bromfietsen in de DDR. Het opvolgermodel van de Simson ‘KR 50’, ook wel de ‘Nonnenhocker’ genoemd, is het eerste model in de nieuwe Vogel-serie van Simson. Naast de typeaanduiding, die in dit geval staat voor kleine scooters en een cilinderinhoud van 51 kuub, geeft het bedrijf ook een vogelnaam mee. Naast de ‘Swallow’ presenteerde Simson nog twee andere nieuwe creaties uit de Vogel-serie op de Leipzig Spring Fair in 1964: ‘Spatz’ en ‘Star’.

In 1968 ging de ‘VEB voertuig- en uitrustingsfabriek Simson Suhl’ en de productie van bromfietsen over naar de ‘VEB voertuig- en jachtwapenfabriek Ernst Thälmann’, officieel vaak afgekort als FAJAS. In tegenstelling tot het bedrijf behouden de bromfietsen hun naam.

Elke twee minuten rolt een van de decoratieve ‘zwaluwen’ van de lopende band in Suhl, met ruimte voor twee personen en een rijsnelheid tot 60 kilometer per uur. De ‘Vespa van de DDR’ kreeg al snel een cultstatus en bereikte zelfs de televisie: de ‘Sandman’ tuft door het avondprogramma voor kinderen op een ‘Swallow’. De volwassenen genieten op hun beurt van een gemotoriseerde filmheldin: ‘Zuster Agnes’ rolt – in de gelijknamige DEFA -film uit 1975 – in traditionele klederdracht op haar witte ‘Schwalbe’ door het dorp naar haar patiënten.

Een ander bekend cultmodel van Simson is de bromfiets ‘S 50’. De kickstarter met voetversnelling is gebouwd in 1975 en was vooral door zijn sportieve uitstraling populair bij jongeren. De opvolger van de Vogel-serie ‘Star’ en ‘Habicht’ kenmerkt zich door een goed chassis en een elektronisch ontstekingssysteem. De ‘S 50’ raast met 60 kilometer per uur door de DDR, is belastingvrij en mag zonder kenteken worden gebruikt. Er is slechts een aansprakelijkheidsbijdrage van ongeveer 8,50 DDR-marken per jaar verschuldigd. Halverwege de jaren zeventig bezat elke achtste persoon in de DDR een bromfiets. In het westen gaat het maar om ongeveer elke dertigste persoon. In 1980 rolde de ‘S 50’ voor het laatst uit de montagehal. Tegen die tijd zullen er bijna 600.000 stuks geproduceerd zijn.

Na in totaal drie series en negen modellen werd in 1986 het einde van de ‘Schwalbe’ bezegeld. Volgens een bedrijfsbord zijn 1.176.640 scooters door de laatste productielijn gegaan. Maar het cultpotentieel heeft al lang zijn doel gediend: jonge mensen in Oost-Duitsland geven de voorkeur aan slankere modellen, bijvoorbeeld de ‘SR 50’-bromfiets. De stadsscooter valt op door telescopische vorken en ongebruikelijk grote 12-inch wielen. Eind jaren 80 produceerden de circa 4.000 medewerkers van de FAJAS-maaidorser nog bijna 200.000 Simson-brommers per jaar.

Het keerpunt bracht ook grote veranderingen voor ‘VEB Simson Suhl’: het staatsbedrijf kwam onder de controle van de trustmaatschappij. In 1990 privatiseerde het zowel ‘Simson Fahrzeug GmbH’ als ‘Jagd- und Sportwaffen GmbH’. Het bedrijf werd slechts een jaar later geliquideerd en de productie eindigde in december 1991. Tegelijkertijd richtten voormalige werknemers ‘Suhler Fahrzeugwerk GmbH’ op en begon de productie begin 1992 weer. Maar het bedrijf kan niet voortbouwen op de eerdere successen: nieuw ontwikkelde modellen hebben ontwerpgebreken – en zelfs oude, verbeterde typen zoals de ‘SR 50/1’ vinden te weinig kopers. In 1996 mislukten ook pogingen om de Vogel-serie nieuw leven in te blazen.

In 2000 vroeg het bedrijf faillissement aan. Met de hulp van een investeerder start het bedrijf opnieuw op onder de nieuwe naam ‘Simson Motorrad GmbH & Co KG’ en met aanzienlijk minder werknemers. Verkeerde inschattingen van de markt en het management leiden weer tot faillissementen. Eind september 2002 werd de productie definitief stopgezet en verloren de laatste 90 werknemers hun baan. Begin 2003 volgt dan eindelijk de uitwinning van de bedrijfsmiddelen in de productiefaciliteit.

Maar het enthousiasme voor de ‘Schwalbe’ en de andere bromfietsen van Simson duurt bijna 20 jaar na het einde van het merk voort. Tegenwoordig hebben veel modellen een cultstatus – niet alleen in de nieuwe deelstaten, maar ook lange tijd in het Westen. Dat bewijzen de talloze brommerbendes en clubs die regelmatig bijeenkomen om te rijden, te werken en te kletsen. De Simson is inmiddels de meest gereden retro bromfiets en heeft eerdere populaire West-modellen als de Kreidler, Zundapp en Hercules in populariteit ingehaald.