‘Trotz allem’: Luisteren naar Radio Luxemburg in de DDR
‘Trotz allem’, schreef zanger Camillo Felgen in de herfst van 1959 op een handtekeningenkaart – woorden die een goede titel voor een van zijn hits zouden zijn geweest. ‘Sag warum’, ‘Irgendwann erwacht ein neuer Tag’ of ‘Wenn ein Stern vom Himmel fällt’ waren de namen van de liedjes waarmee de Luxemburger zijn fans in de jaren vijftig en zestig raakte. Camillo werd minder bekend om zijn hits dan om de “Hitparade”, die hij vanaf Pasen 1958 modereerde als hoofd van het Duitstalige radioprogramma op Radio Luxemburg (RTL), een zender waar in de DDR ook (stiekem) veel naar geluisterd werd.
Een van zijn luisteraars was de 18-jarige Rolf K. Vanaf het begin luisterde hij vooral naar de nieuwe show met zijn vrienden Wolfgang E. en Klaus H. Op zondagmiddag zaten de drie voor de radio van de grootvader van K, met wie de jonge Rostock-inwoner opgroeide, en verdwenen voor een tijdje zoals honderdduizenden andere jongeren in Oost en West in de wereld van Peter Kraus, Conny Froboess en de gebroeders Nilsen. De luisteraars konden stemmen op de beste van de 25 gespeelde titels door een ansichtkaart te sturen naar RTL – net zoals K., die deze handeling later in zijn Stasi-dossier zag terugkomen.
Maar dat is niet alles wat de heren deden: in september 1959 stuurden K. en zijn vriend Wolfgang E. zelfs een brief naar Luxemburg. Tijdens een verhoor hierover meldde hij: “In deze brief schreef ik aan de omroeper Camillo: Geachte heer Camillo. We zijn erg blij met uw programma’s en met de hits die u zelf zingt. Bij ons is het luisteren naar ‘Radio Luxemburg’ verboden. Toch luisteren veel jongeren hier naar de programma’s omdat de jongeren de muziek van onze radiozenders niet leuk vinden, omdat er te veel politiek in het spel is. We zouden u willen vragen om ons twee foto’s van u met een handtekening te sturen en een verslag van ‘Junge Welt’. Hieraan kun je zien hoe de zender hier wordt beoordeeld. Maar we geloven dit niet en blijven graag luisteren naar je hitshow.”
In feite was de strijd tegen de zogenaamde Westerse ‘haatzenders’ in die jaren een dominant thema van de SED -propaganda. RIAS, AFN en natuurlijk Radio Luxemburg werden beschouwd als ‘vijandelijke organen’, gecontroleerd door Westerse geheime diensten, die de jeugd in de DDR moesten ophitsen tegen het SED-regime. Zelfs ogenschijnlijk onschuldige quizshows, waar je prijzen kon winnen, werden gebruikt om spionnen te rekruteren, zoals ‘Die Neue Zeit’ haar lezers wilde doen geloven. Toen de prijzen in West-Berlijn werden opgehaald, konden de RIAS-prijswinnaars door spionnen gevolgd worden, zo luidde het bij de SED.
Gezien een dergelijke dreiging is het niet verwonderlijk met hoeveel massaal de MfS tegen K. en zijn vrienden optrad. De geheime politie had de jongeren zelf in geen geval opgespoord. Als men de verslagen van het verhoor volgt die zijn overgeleverd, zou K. zich bij zijn superieuren bij de NVA kennelijk van zijn ‘daden’ hebben beschuldigd . Hij beweerde rapporten over troepenbewegingen te hebben verstrekt en orders van RTL te hebben ontvangen. De achtergrond was waarschijnlijk zijn onvrede in de NVA. Een paar weken eerder was hij bij het leger gegaan – een beslissing waar hij blijkbaar al snel spijt van had. Heel naïef gokte hij op zijn vrijlating uit het leger op basis van zijn ‘roverspistool’ via pogingen van Westerse geheime diensten om hem te rekruteren.
De MfS geloofde hem -niet verrassend- in eerste instantie, maar het onderzoek wees uit dat de beschuldigingen van K niet veel opleverden. De gerechtelijke procedure tegen hem was dan ook voornamelijk gebaseerd op de handtekeningenkaart die K. had ontvangen na zijn brief aan Camillo. Het vonnis tegen K. luidde: “Ongeveer 14 dagen na verzending van de brief ontving de beklaagde twee foto’s van omroeper Camillo met een persoonlijke opdracht, die als volgt luidt: ‘Heel erg bedankt voor alles; het allerbeste voor Rolf ondanks alles! Camillo.’ Hieruit kan duidelijk worden afgeleid dat de brief die de beklaagde aan ‘Radio Luxemburg’ stuurde, van nut was voor het hoofdkwartier voor hun vijandelijk werk tegen het socialistische kamp.”
Volgens de rechters had K. contact opgenomen met een ‘criminele instantie’, ‘de manier van leven in de DDR op de ergste manier’ en de ‘westerse oorlogsstokers’ gesteund. Hij moet daarom ’tot de strengste verantwoordelijkheid worden gehouden’, vooral omdat zijn jonge leeftijd dit niet in de weg staat, ‘in termen van zijn morele en intellectuele ontwikkeling is hij vrij volwassen genoeg om het sociale gevaar van zijn acties te erkennen en naar dit inzicht te handelen’.
De 18-jarige werd veroordeeld tot één jaar gevangenisstraf. De rechtbank beschouwde de afkomst van K uiteraard als een extra last. Zijn vader was majoor in de fascistische Wehrmacht, scheidde in 1945 van zijn vrouw en werkt nu in Lübeck in een hogere functie bij de West-Duitse douane. Dit biografische detail had het ideologische wereldbeeld van de rechter en zijn lekenrechters moeten bevestigen, vooral omdat K. de activiteiten en verblijfplaats van zijn vader geheim had gehouden toen hij door de NVA werd aangenomen. Overigens vond de MfS de handtekeningkaart niet bij K., maar bij zijn vriend Klaus H.
Foto antennepark: Marc Ryckaert
