DDR-propaganda in ‘Aktuelle Kamera’
Vele jaren lang was het TV-programma ‘Aktuelle Kamera’ het vlaggenschip dat door moest gaan als tv-journaal van het Deutscher Fernsehfunk, de staatstelevisie omroep van de Duitse Democratische Republiek (DDR), later bekend als Fernsehen der DDR. Het programma was onafgebroken in de lucht van 21 december 1952 tot 15 december 1990 als één van de belangrijkste propagandamiddelen van de Oost-Duitse regering.
Oorspronkelijk was Aktuelle Kamera (althans volgens Oostblok-normen) vrij kritisch over de regerende Socialistische Eenheidspartij. De reden hiervoor was dat televisie destijds vanwege het beperkte bereik niet tot de massamedia werd gerekend. Dit veranderde echter toen de televisiedienst nauwkeurig verslag deed van de opstand in Oost-Berlijn op 17 juni 1953. In de repressie na de opstand werd de directeur van DFF ontslagen. Daarna werd de redactiekamer van DFF/DDR-FS rechtstreeks gekoppeld aan het SED- politbureau en Aktuelle Kamera kreeg een gelijkaardig uiterlijk als zijn radio- en krantentegenhangers. Gedurende het grootste deel van de volgende 37 jaar had het een uitgesproken pro-regeringsvooroordeel en rapporteerde het doorgaans niet over nieuws dat mogelijk anti-regeringssentiment zou kunnen aanwakkeren. Op enkele uitzonderingen na promootten verhalen het socialisme en beeldden ze het Westen op een negatieve manier af.
De hoofdeditie van Aktuelle Kamera was oorspronkelijk gepland om 20.00 uur, maar werd in de jaren zestig verplaatst naar 19.30 uur, om niet samen te vallen met de grote West-Duitse nieuwsuitzendingen, ZDF ’s heute om 19.00 uur en de ARD ’s Tagesschau om 20.00 uur, die beide uitgebreid werden bekeken in Oost-Duitsland. De uitzending duurde 20 minuten tot 1972, toen het werd uitgebreid tot een vol half uur.
Vanaf het midden van de jaren zeventig werd rond 21.30 uur nog een editie van 30 minuten gepresenteerd op DDR2 (gelanceerd in 1969). Voorafgaand aan dat, beide kanalen uitgezonden Aktuelle Kamera tegelijkertijd om 19:30 uur, dan is de volgende ochtend herhaald als DDR1 ondertekend op rond 09:30 (later 08:30), voordat luchten school-georiënteerd programmeren, mede-geproduceerd door de DDR-FS en het Ministerie van Onderwijs van de DDR.
Nieuwssamenvattingen werden toegevoegd naarmate de uitzendingen gedurende de dag toenam. Er was een bulletin aan het einde van de ochtendprogramma’s (dus tussen 12.00 en 13.00 uur) en een ander, de middagnieuwsupdate, om 17.00 uur op DDR1. Het avondprogramma van DDR2 begon altijd met het nieuws om 18:45 (later 17:45 en 18:55). Late nieuwsuitzendingen verschenen pas in de jaren zeventig, toen DDR1 rond 22.00 uur een headline-update vertoonde na de tijdschriftprogramma’s. Vanaf de jaren tachtig was de laatste razzia van Aktuelle Kamera het laatste programma aan het eind van de dag.
Sterker nog, het televisiepubliek negeerde Aktuelle Kamera grotendeels en keek liever naar West-Duitse nieuwsuitzendingen, zoals de Tagesschau van de ARD. De Oost-Duitse autoriteiten hebben de Franse kleurstandaard SECAM aangenomen in plaats van de PAL- codering die in de Bondsrepubliek Duitsland wordt gebruikt. De standaard televisiestandaard bleef hetzelfde. Het verhinderde wel ontvangst in kleur door inheemse Oost-Duitse televisietoestellen, hoewel de meeste toch monochroom (zwart-wit) waren.
Oost-Duitsers reageerden door PAL- decoders te kopen voor hun SECAM- televisietoestellen. Uiteindelijk besteedde de regering in Oost-Berlijn geen aandacht aan de zogenaamde Republikflucht via Fernsehen, of ‘overlopen via televisie’ en stond vanaf 1977 de verkoop van dual standard (PAL/SECAM) sets toe; de SECAM-standaard werd na de hereniging niet meer gebruikt in Oost-Duitsland, maar gebruikte in plaats daarvan PAL zoals in het Westen.
Aktuelle Kamera als voorbeeld gediend voor de Estse nieuwsuitzending ‘Aktuaalne kaamera’ die voor het eerst werd uitgezonden in Eesti Televisioon op 11 maart 1956. Aktuaalne kaamera, zelfs na een aantal veranderingen in formaat en Estland zijn onafhankelijkheid, nog steeds dagelijks op TV te zien.
Vanaf oktober 1989, bijna een maand voor de val van de Berlijnse Muur (9 november), verloor Aktuelle Kamera haar trouw aan de partijlijn en begon ze eerlijke reportages uit te zenden over de gebeurtenissen die Oost-Duitsland in die tijd transformeerden. Op 16 oktober toonde het de eerste foto’s van de massale demonstraties van de oppositie die elke maandag in Leipzig plaatsvonden. Binnen twee dagen na zijn historische berichtgeving over de maandagdemonstraties in Oost-Duitsland, zond AK hoogtepunten uit van het dramatische SED-plenum in oktober dat de massale verwijdering van de partijleiding en van verschillende leden van het Centraal Comité zag.
Op 30 oktober 1989 werd Aktuelle Kamera op DDR2 omgedoopt tot AK Zwo. Drie maanden later, lang na de val van de Berlijnse Muur maar vóór de Duitse hereniging, werden het thema en de afbeeldingen van AK Zwo op 12 maart 1990 overgedragen aan Aktuelle Kamera-versies op de DFF1 (de voormalige DDR1). toen bekend als AK am Mittag en de hoofduitzending om 19.30 uur werd AK am Abend. Nieuwssamenvattingen kregen de generieke naam AK-Nachrichten of AK-Kurznachrichten.
In de edities van 1990 stonden hoogtepunten van de gebeurtenissen aan de vooravond van de nationale hereniging (2–3 oktober) en op de dag zelf.
De laatste AK am Abend werd gepresenteerd door Wolfgang Meyer op 14 december 1990 om 19.30 uur, terwijl het laatste journaal als Aktuelle Kamera werd gepresenteerd door Petra Kusch-Lück om 01.00 op DFF1. De volgende dag kregen de nieuwsuitzendingen van DFF de nieuwe titel Aktuell. Oost-Duitse televisie werd teruggebracht tot één kanaal, na DFF1 gevouwen, de zenders gingen deel uitmaken van de Erstes Deutsches Fernsehen (nu Das Erste) netwerk.
Op 1 januari 1992 om 0.00 werd de voormalige DFF2 geregionaliseerd en opgenomen in de ARD als de regionale zender voor de ‘Neue Länder’ onder de naam Mitteldeutscher Rundfunk Fernsehen (Saksen, Saksen-Anhalt, Thüringen), ORB-Fernsehen (Brandenburg, later gefuseerd met Sender Freies Berlin om op 1 mei 2003 Rundfunk Berlin-Brandenburg te vormen) en N3 (Mecklenburg-Vorpommern).
In oktober 1999 werden 10 jaar oude AK-nieuwsuitzendingen dagelijks herhaald ter gelegenheid van 10 jaar na de gebeurtenissen die leidden tot de val van de Berlijnse Muur en de Duitse hereniging. De nieuwsprogramma’s werden één keer per dag uitgezonden, wat overeenkomt met hun oorspronkelijke uitzenddatum een decennium eerder. De heruitzendingen zorgden voor een dagelijks contrast tussen het herenigde Duitsland van 1999 en de laatste maanden van de DDR in 1989 door dagelijks een kijkje in het verleden te geven.
De film uit 2003 ‘Goodbye, Lenin!’, over een vrouw die in coma raakt voordat de Berlijnse Muur valt en pas over een aantal maanden weer tevoorschijn komt, met Aktuelle Kamera als complot. De film gaat over hoe haar kinderen een ‘DDR in haar slaapkamer’ maken, dingen doen zoals eten in oude potten doen, oude kleren dragen – en zwaar AK- tapes laten zien. Een van de eerste dingen die de vriend van hoofdrolspeler Alex, Denis, doet, is banden halen van oude Oost-Duitse shows: ‘ongeveer 30 Aktuelle Kamera, elf afleveringen van Der schwarze Kanal, zes van Ein Kessel Buntes (in de ondertitels weergegeven als ‘die variétéshow die je noemde’), en drie of vier van het dagelijks leven in het Westen.’ Toen Alex zei dat zijn moeder zou merken dat het nieuws oud was, antwoordde zijn vriend dat ‘het in ieder geval allemaal dezelfde oude rotzooi is.’ Denis, een amateurfilmer, gaat zelfs zo ver om nepnieuwsuitzendingen te produceren die zeggen dat West-Duitsers de DDR binnen stromen om neonazistische groeperingen en werkloosheid te vermijden, niet andersom.
