Ontsnappingspoging met een surfplank
Als Karsten Klünder zich in de schemering van 25 november 1986 aan zijn surfplank vastklampt, weet hij dat de komende uren zijn hele toekomst zullen bepalen. 70 kilometer van de Oostzee ligt tussen zijn oude leven en vrijheid, tussen Hiddensee en Møn, tussen de DDR en het Westen. Een Todesstreifen, onzichtbaar en toch aanwezig. Water en kou, informanten op visserskotters met pistolen, soldaten op zeeschepen bewapend met Kalasjnikovs.
En daar op zee verloor hij zijn vriend uit het oog.
Karsten Klünder en Dirk Deckert ontmoetten elkaar in 1983 in het zeilgedeelte van BSG Stahl Finow aan de Werbellinsee bij Berlijn. Twee jonge mannen, enthousiast over zeilen en gefrustreerd door het systeem. Klünder had op school geleerd dat het communisme de hoogste sociale orde is waarin alle mensen gelijk zijn. Maar toen hij op zijn brommer naar het meer sjokte, ontmoetten hij hoge partijfunctionarissen in westerse auto’s, in Volvo’s en Citroëns.
Mensen als Klünder, die niet van de partij was, moesten tot 20 jaar wachten op een simpele Trabant. Klünder mocht alleen op de binnenwateren varen. De Oostzee was een uitsluitingsgebied voor mensen zoals hij. Maar hij wilde meer, vrij zijn en de wereld zien. Toen Deckert voor het eerst over vluchten sprak, was het een wake-up call voor Klünder – ja, we gaan weg! Maar hoe? Met duikuitrusting door de Spree, met een sterk, klein bootje over de Oostzee, of met een zelfgemaakte heteluchtballon ‘overvaren’? Ze speelden met heel veel ideeën.
Maar toen de conceptbestelling voor de 22-jarige Deckert kwam, gooiden ze alle ideeën overboord. Er was geen tijd voor ingewikkelde planning. Ze concentreerden zich op waar ze goed in waren: windsurfen.
“Morgen gaan we weg”
Ze hadden hun planken gemaakt van constructie-isolatiepanelen en de broer van Klünder had de zeilen genaaid van constructiezeil. Ze kregen wetsuits van vrienden in het Westen, en ze lijmden zelf sokken, capuchons en handschoenen aan elkaar. Ze kochten in de DDR alleen het waterdichte horloge en een handkompas. En in Oost-Berlijn kregen ze droogpakken.
Deckert en Klünder besloten al in de herfst van 1986 te vluchten, door de herfststormen van Rügen via Hiddensee naar het Deense eiland Møn. De droogpakken zouden ze warm houden.
Ze sjorden de surfuitrusting aan Klünder’s Trabant en reden naar Rügen. Op de camping in Ummanz hebben ze zich officieel geregistreerd als herfstvakantiegangers. Openheid is de beste vermomming. Je uitrusting zou hoe dan ook opgemerkt zijn. En eigenlijk wilden ze gewoon eerst hun apparatuur testen. Maar ’s avonds, met helder weer en een lichte wind, zei Klünder plotseling: “Nu is alles in orde. Morgen vertrekken we.”
Geen afscheid van de familie die van niets mocht weten, geen volgepropte verhuiswagen, zelfs geen reistas. Klünder had alleen zijn ID-kaart, rijbewijs, 5000 Oost-Duitse mark en touw, gereedschap en een reservevin bij zich zodat hij in geval van nood op het water het board kon repareren. Zijn familie moet zijn plannen sowieso al verwacht hebben, Klünder had zich lange tijd steeds meer geïsoleerd en alleen maar aan vluchten gedacht. Het was tijd om echt te vertrekken.
De nacht was niet langer diep zwart toen de jonge mannen op 25 november 1986 om 5 uur ’s ochtends wakker werden. Ze verslapen bijna de beste tijd, straks is het te licht. Ze tuigden hun boards op en werpen ze zich in de wind. 30 minuten later landen ze op Hiddensee. Het natuurgebied Gellen is een streng bewaakt grensgebied, surfen aan de zeezijde van het eiland is ten strengste verboden.
Daglicht glinstert als een smalle strook aan de horizon, helderheid is nu hun vijand. 400 meter duinen en zand scheiden hen van de open zee. De branding van de Oostzee werpt zich bulderend op het strand. Ze moeten daarheen, soldaten kunnen ze elk moment zien. Er is geen tijd om na te denken, om bang te zijn. Klünder werpt zich met zijn board in de branding, Deckert vlak achter hem.
Aan de kust is de wind ’s ochtends nog zwak, maar Klünder heeft ervaring en zijn board komt meteen op snelheid. Dan flitst een lichtstraal op de oever en snelt over het water. Paniek grijpt Klünder – dat kan alleen maar een grenspatrouille zijn. Hij laat zich in het water vallen, klampt zich vast aan zijn plank, duikt tussen de golven en drijft. Het licht gaat uit, de kustlijn vervaagt, niemand heeft hem gezien. Maar waar is Dirk?
De wind wordt frisser naarmate de Klünder verder van de kust komt. Tussen ijskoude golven heft hij het zeil weer op en glijdt naar het noordwesten. Als ze gescheiden zouden worden, zou iedereen proberen alleen naar het Westen te komen – dat was wat de vrienden hadden besloten voordat ze vluchtten. Klünder kijkt herhaaldelijk over zijn schouder, altijd in de hoop zijn vriend ergens in de schemering te vinden. Er is niemand.
Op open zee merkte hij het op: wat hij als zoeklicht had aangenomen, was het sectorlicht van de vuurtoren van Gellen in het zuiden van Hiddensee.
Koude en angst worstelen met de zorg om de vriend en het besef: als Dirk Deckert echt is gepakt, dan weet je ook van Klünder’s ontsnapping, dan ben je al naar hem op zoek. De golven brullen twee meter hoog, de horizon heeft de kust opgeslokt. Klünder is alleen met angst, eenzaamheid en de woeste zee. Keer op keer stort het bord in golftroggen, steeds vaker stort Klünder zich in de ijskoude Oostzee. Als de kou zijn kracht wegneemt, op een gegeven moment kan hij zich niet meer optrekken aan zijn plank, verdrinkt hij. Een einde op 30-jarige leeftijd.
De Oostzee lijkt eindeloos. Wat Klünder van land denkt, zijn wolkenslierten en golven. Dan verdwijnt een strook aan de horizon toch niet. Het wordt steeds groter en donkerder: Denemarken.
Na vier uur en 18 minuten op de Oostzee knarst het zand onder de surfplank, Klünder landt op Møn – en barst in lachen uit. Direct voor hem steekt uit het duin een bordje met daarop een gestileerde windsurfer, rood doorgestreept: Surfen verboden. Even vallen de kou, de spanning en de zorgen om de vriend van hem weg.
Nog geen uur later zit Klünder aan de warme koffie met havenmeester Erik Jensen, die al veel DDR-vluchtelingen heeft opgevangen. Er vliegen al noodhelikopters over de Baltische Zee, Deense boten zijn op zoek naar Deckert – en kunnen hem niet vinden.
Twee dagen later in het federale opvangkamp voor hervestigers en vluchtelingen in Gießen: Klünder was vanuit Denemarken via Fehmarn naar het opvangkamp gestuurd door de federale grenspolitie, het begin van zijn nieuwe leven in het westen. Terwijl hij aan het ontbijten is in de eetzaal, komt Deckert plotseling door de deur, uitgerust, goed uitgerust, hongerig. Even later liggen de vrienden in elkaars armen.
Direct na de start op Hiddensee brak het wetsuit van Deckert. De rit zonder pak zou zelfmoord zijn geweest. Maar er was geen weg meer terug. Deckert repareerde zijn pak en waagde zich 24 uur later weer. Op 26 november 1986 werd hij 30 kilometer voor de Deense kust uit het water gevist.
Tegenwoordig woont Klünder niet ver van zijn vriend in Zuid-Duitsland. Hij geniet al 28 jaar van de vrijheid in het Westen, zeilen en kajakken. Veel mensen konden niet begrijpen dat hij zijn leven op het spel zette voor deze vrijheid, zegt de 58-jarige vandaag. Maar hij heeft nooit spijt gehad van zijn ontsnapping: “Ik ben hier op deze planeet geboren, en ik wil het zien, zo ben ik.”
Karsten Klünder en Dirk Deckert zijn de enigen die op surfplanken uit de DDR konden ontsnappen. Meer dan 5000 DDR-burgers probeerden aan het regime te ontsnappen door te zwemmen, duiken of op boten. Slechts één op de tien bereikte zijn doel. Velen werden gearresteerd, 189 verdronken in zee.
Foto’s: Karsten Klünder
