Met een ballon van West naar Oost

De titel is niet verkeerd: In 1983 vloog er een luchtballon naar het oosten vanuit West-Berlijn. Greenpeace-activisten wilden op deze manier protesteren voor ontwapening. DDR-soldaten wachtten de activisten met geweren op, maar in het Westen wachtten deze ballonvaarders grotere ontberingen.

De vroege ochtend van 28 augustus 1983 begon hectischer dan de jongeren hadden gedacht. De vijf ontmoeten elkaar heel vroeg in de ochtend in de buurt van de Sint-Annakerk in Berlijn-Dahlem. Kevin Downing wordt verondersteld de activisten naar een verhuiswagen te leiden, waarin een waardevolle lading verborgen is. Uit angst om opgeblazen te worden, had hij het voertuig de dagen ervoor herhaaldelijk ergens anders geparkeerd.

Maar nu, op dag X, leidt hij de groep voor de derde keer langs dezelfde plek. Een vrachtwagen moet eigenlijk makkelijk te spotten zijn in de chique woonwijk. Een straat verder vinden ze hem eindelijk, de actie kan beginnen. “We dachten dat de politie ons constant in de gaten hield en ons meteen zou opsporen”, herinnert Gerd Leipold zich met een glimlach. “In werkelijkheid sliepen ze – net als de hele stad.”

De stad is Berlijn. Op 28 augustus 1983 nog steeds verdeeld in vier bezettingszones, werd de Russische sector afgesloten achter een Muur en prikkeldraad. Voor de activisten van milieuorganisatie Greenpeace is de frontstad precies de juiste plek om te protesteren tegen de wapenwedloop en kernproeven.

Leipold, destijds directeur van de sectie Duitsland, plant samen met een kleine groep vrijwilligers een spectaculaire campagne die wereldwijd de aandacht moet trekken. Een van de partijen is zijn vriend John Sprange, een voormalig kapitein van de Britse Royal Navy die al enkele jaren het bevel voert over het Greenpeace-schip ‘Rainbow Warrior’.

De ballonvaarders zijn geschokt
Het plan klinkt echter op het eerste gezicht eenvoudig: Leipold en Sprange willen opstijgen in een heteluchtballon in het westelijke deel van de stad en naar het oostelijke deel zweven. Aan de mand hangt een enorm spandoek: ‘Stop de kernwapenproeven’. Het idee ligt voor de hand, het luchtruim boven Berlijn is immers de enige plek waar je tegelijkertijd kunt protesteren tegen de vier kernmachten.

Maar als ze ballonvaarders om advies vragen, klappen ze in hun handen voor hun hoofd. Want Berlijn is een no-go area voor de burgerluchtvaart onder het bezettingsregime. En de veiligheidsdiensten reageren regelmatig uiterst gevoelig op een schending van dit taboe.

Daarnaast is een vlucht boven een dichtbevolkt gebied een van de disciplines die ervaren ballonvaarders het liefst vermijden – er zijn simpelweg te weinig mogelijkheden om te landen in geval van nood. Bovendien zijn het niet de avonturiers die beslissen welke route hun voertuig zal nemen, maar de wind.

Wachten op de juiste wind
Maar de milieuactivisten zijn niet ontmoedigd. Ze halen Karl Mecky Busemeyer over om hen de kunst van het ballonvaren te onderwijzen. Dit omvat uitgebreide voorbereidingen voor de start, de reis zelf en natuurlijk de landing – totdat elke beweging perfect is. De oefenlessen vinden plaats in de vroege ochtend en late avond. Een weiland in Aken, amper 50 meter van het hoofdbureau van politie, dient als oefenterrein. Als het regent, steken ze hun hoofd in onverteerbare literatuur over ballonwetenschap, meteorologie en luchtvaartwetgeving.

Er gaan twee maanden voorbij voordat de activisten zich geschikt voelen voor de staatsgreep. Verborgen in een verhuiswagen brengen ze de apparatuur naar Berlijn. Een slopend wachten begint omdat de wind altijd de verkeerde kant op waait. “Eerst wilden we heel graag op de Alexanderplatz landen of er in ieder geval overheen vliegen”, herinnert Leipold zich.

Nogmaals, de twee duiken in weerkaarten en analyseren de voorspellingen. Ondertussen oefenen Kevin en de anderen hun deel en verplaatsen ze altijd de verhuiswagen tussendoor. Het tijdvenster dat beschikbaar is om op te stijgen is klein: het aftellen begint na zonsopgang – tot half zes, want dan rollen de eerste jets in Tegel en Schönefeld in de start.

Vandaag of nooit
Eindelijk, op 28 augustus is het dan zover dat het weer en de windrichting goed zijn. Om 4 uur wordt de beslissing genomen: vandaag of nooit. De verwarring rond de parkeerplaats van de vrachtwagen zorgt voor de eerste adrenalinestoot. Toch bereikten de vijf Greenpeace-mensen de lanceerplaats bijna op tijd. Het is het voetbalveld achter de ijsbaan in de Berlijnse wijk Wilmersdorf. Ze gaan routinematig aan het werk. Twee mannen rollen de hoes uit, een derde zet een grote ventilator aan om er lucht in te blazen. Nu komt het gevaarlijkste moment. De brander voor het verwarmen van de lucht moet dicht bij de opening van de envelop worden geplaatst om effectief te zijn – maar niet zo dichtbij dat de ballonzijde vlam vat. De milieuactivisten kijken met angst naar het milieu. De brander en de ventilator maken een hels kabaal.

Na minder dan tien minuten zal de blauw glinsterende ballon geleidelijk recht komen te staan. “Een heel goede tijd”, legt de ballonleraar Busemann uit. “Het duurt meestal 20 minuten of meer.” Ondertussen kijken ook enkele toeschouwers naar het tafereel: journalisten van ‘Spiegel’, ’taz’ en ‘Stern’, die Greenpeace vooraf had geïnformeerd, zijn gekomen. De actie leeft immers van de reactie van het publiek.

Nu maakt de bemanning zich klaar om te vertrekken. Sprange en Leipold stappen in de mand, bevestigen de hoogtemeter, variometer en radio. Nog twee of drie vlammen en het voertuig begint langzaam de lucht in te klimmen. Opeens is alle drukte vergeten, “Trinity” zweeft geruisloos over de slapende stad. Van de wetshandhavers is net zo weinig te zien als van de luchttoezicht.

De activisten zijn een beetje verbaasd over de kalmte van de autoriteiten. Kort voor de start begonnen Greenpeace-mensen van het hoofdkantoor een grote uitzending om Oost en West te informeren over het protest. Maar afgezien van een paar verbijsterde vroege vogels die hun hond uitlaten op deze zondagochtend, beweegt er niets – zelfs niet als de ballon een half uur later de limiet bereikt. “We waren een beetje verbaasd dat zelfs de soldaten van de Muur niet opkeken”, zegt Leipold.

Nerveuze DDR-soldaten met hun vingers aan de trekker
We gaan verder in het zuidoosten, alleen jammer dat Alexanderplatz niet op de route ligt. De twee ballonvaarders hebben nauwelijks tijd om van het uitzicht te genieten, want de luchthaven Schönefeld is al in zicht aan de horizon. Ze besluiten een geoogst veld als landingsplaats te gebruiken. De ballon raakt zachtjes de grond aan, Sprange verwarmt de lucht met de brander alleen zo sterk dat de envelop rechtop blijft staan.

Het duurt niet lang voordat de eerste DDR-soldaten arriveren. Ze zwaaien met hun geweren in de ontgrendelde positie en deinzen terug telkens wanneer Sprange de fakkel activeert. Het wordt al snel duidelijk: de jonge kerels zijn veel nerveuzer dan de twee milieuactivisten. Ze laten ze in ieder geval voorlopig in de mand van de ballon blijven zodat deze niet wegvliegt.

Uiteindelijk worden de twee naar Königswusterhausen gebracht, waar ze zich voorbereiden op een lang, ongemakkelijk verhoor. Maar tegen de verwachting in zijn de agenten best vriendelijk en zorgen ze zelfs voor eten en drinken. Amper drie uur later zijn Sprange en Leipold terug bij het S-Bahnstation Friedrichstrae. In opdracht van “aan de top”, herinnert Leipold zich.

Ontvoering van een militair apparaat
De nasleep in het westen is een beetje ongemakkelijker. Het Berlijnse parket spant een aanklacht in tegen de milieuactivisten. Ze beschuldigen hen ervan ‘oorlogsuitrusting’ in Berlijn te hebben geïmporteerd. Het bereik van de straf varieert van de gevangenis tot de doodstraf. Leipold en Sprange blijven vol vertrouwen en zijn blij met de extra publiciteit.

Interessant is dat niemand vraagt ​​dat de twee zonder vergunning vlogen. De verklaring hiervoor is echter heel eenvoudig: omdat privépiloten destijds niet in Berlijn mochten vliegen, vonden de stadsvaders het niet nodig om de wettelijke voorschriften ook voor de stad geldig te verklaren.

De milieuactivisten moesten na de tocht over de muur lang op hun ballon wachten. Pas drie jaar later mochten de activisten het goede stuk in ontvangst nemen bij de grensovergang Zarrentin. Het DDR-leger had er immers goed voor gezorgd. “Geen stof, geen knikken – de ‘Trinity’ was in topconditie toen we hem uitpakten”, zegt Sprange. Aan de andere kant vond hij de prijs van opslag vrij hoog. De Greenpeace-activisten moesten 8.034 mark en een paar pfennigs betalen – uiteraard in West-geld.

Foto’s: Greenpeace