Neergeschoten tijdens het ontmantelen van een DDR-fragmentatiemijn
Precies 45 jaar geleden werd Michael Gartenschläger doodgeschoten door speciale eenheden van de DDR Staatsveiligheid aan de Duits-Duitse grens bij Leisterförde. Hij wilde vanuit het westen een zogenaamde doodsmachine van het grenshek halen.
In de nacht van 1 mei 1976 schoten vier DDR-soldaten van de Staatsveiligheid Michael Gartenschläger neer aan de Duitsn-Duitse grens tussen Leisterförde in Mecklenburg en Bröthen in Holstein. Ze lagen hem op de loer toen hij voor de derde keer vanuit het westen probeerde een van de dodelijke zelfschietmachines ‘SM 70’ van het grenshek van de DDR te ontmantelen. In de afgelopen weken had hij twee ‘SM 70’s’ ontmanteld en de DDR-regering ontmaskerd met de hulp van de West-Duitse media. De heersers in Oost-Berlijn hadden altijd het bestaan van de internationaal verboden fragmentatiemijnen ontkend. ‘SM’ stond voor ‘fragmentatiemijn’ (in het Duits Splittermine, red). Sinds 1971 zouden ze ‘grensovertredingen’ moeten helpen voorkomen. Wie vanuit het oosten over het grenshek wilde klimmen, activeerde de ontsteking via een spandraad.
Op 30 april 1976 lagen de twee dubbele Stasi-palen urenlang in het vlakke kreupelhout ten westen van het grenshek. Een strook van ongeveer 15 meter breed behoorde nog tot het DDR-gebied. Toen Gartenschläger met twee vrienden op de maanloze nacht bij Leisterförde verscheen, openden de Stasi-troepen het vuur. Gartenschääger werd geraakt door negen kogels en was vermoedelijk onmiddellijk dood, zijn lichaam werd verwijderd via een opening in het hek.
Gartenschläger had een Rochus in de DDR. Hij werd geboren in 1944 en groeide op in Strausberg, Brandenburg. De fan van westerse rockmuziek en drie vrienden kwamen in 1961 in opstand tegen de bouw van de Berlijnse muur. Ze schilderden slogans op huismuren en staken een schuur in een veld in brand. Gartenschläger werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf wegens ‘staatsbedreigende agitatie’ en ‘staatsbedreigende gewelddaden’. Zelfs de doodstraf werd overwogen in het showproces voor de toen 17-jarige leerling. De rechters van de DDR zagen hem “op de mesthoop van de geschiedenis”.
Na tien jaar gevangenisstraf werd Michael Gartenschläger door de Bondsrepubliek Duitsland vrijgekocht. Hij woonde in Hamburg en Reinbek, werkte als tankstationbediende en hielp vrienden en kennissen ontsnappen uit de DDR. Na zijn dood werd het lijk van Gartenschlager naar de afdeling forensische geneeskunde in Schwerin gebracht en later begraven als een ‘onbekend lijk van water’ van de Elbe op de bosbegraafplaats van Schwerin. De zus van Gartenschläger kwam er pas na de hereniging achter waar haar broer begraven lag. Hij was pas 32 jaar oud.
De Stasi-schutters kregen kort na de dood van Gartenschläger hoge prijzen. Jaren later moesten drie van hen zich verantwoorden voor de fatale schoten bij de regionale rechtbank van Schwerin. Hij werd in 2000 vrijgesproken van poging tot moord. De rechters konden niet uitsluiten dat Gartenschläger hun eerste schot afvuurde in de fatale nacht van 1 mei 1976 en dat de Stasi-schutters aanvankelijk terugschoten uit zelfverdediging. Ze vuurden talloze andere salvo’s in zijn richting af. De rechtbank kon zich er echter niet van overtuigen dat alleen deze fataal waren. “Alles is mogelijk, niets is bewezen”, zei de voorzitter Horst Heydorn. Later benadrukte hij in een interview dat hij wel naar sporen had gezocht in het politiek verhitte proces, maar niet naar resoluties van het partijcongres.
Nadat Gartenschläger in april 1976 twee ‘SM 70’s’ had ontmanteld, deed de Stasi er alles aan om hem uit te schakelen. Niettemin blijft het tot op de dag van vandaag een raadsel waarom de vier Stasi-schutters precies op de loer lagen op het gedeelte waar Gartenschlager het grenshek naderde. Zijn durf had weinig invloed op het DDR-grensregime. Pas in 1984 ontmantelde de DDR de laatste van ongeveer 70.000 automatische doodsmachines langs de Duits-Duitse grens.
Foto: DPA
