Hoe een land zijn kinderen heeft verraden
Grit Poppe’s roman ‘Verraten’ vertelt hoe een jongere verstrikt raakt in de klauwen van de Stasi. Hiervoor werd de auteur uit Potsdam genomineerd voor de Prijs voor Jeugdliteratuur.
Er is geen tekort aan auteurs die zich bezighouden met de DDR in de Duitse volwassen literatuur. Uwe Tellkamp en Eugen Ruge wonnen de Duitse boekenprijs voor hun DDR-romans. Het onderwerp staatsveiligheid is in die verhalen net zo alomtegenwoordig als hun werknemers ooit waren toen ze in hun Trabi’s voor de voordeur stonden om mensen te bespioneren.
Als de Stasi nu een rol speelt in de nieuwste roman van de Potsdamse auteur Grit Poppe, dan is dat nog iets nieuws – want ‘Verraten’ is een boek voor jongeren. Het gaat hier niet om volwassenen, maar om een minderjarige die met verraderlijke methoden door de geheime dienst van de DDR wordt gerekruteerd. Het feit dat de auteur een voorheen weinig aanwezig onderwerp in de literatuur oppakt, trekt de aandacht: haar boek werd onlangs genomineerd voor de Duitse prijs voor jeugdliteratuur, die traditioneel in het najaar wordt uitgereikt op de boekenbeurs van Frankfurt.
De focus van het verhaal is de 16-jarige Sebastian, die zich in het doorgangshuis Bad Freienwalde bevindt. Zijn moeder is overleden, zijn grootmoeder, met wie hij eerder had samengewoond, moest naar een bejaardentehuis en er was nooit contact met zijn vader. Bad Freienwalde is als een gevangenis: de ramen zijn getralied, het is donker, vies en koud, de opvoeders zijn onvriendelijk, gemeen en schuwen fysiek geweld niet. Hier ontmoet Sebastian de 17-jarige Katja, een meisje dat steeds wegloopt van huizen. Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van beiden. Hun toon is vergelijkbaar, maar dat heeft geen negatieve invloed. Over het algemeen leest de roman erg vloeiend.
Op een dag verschijnt de vader van Sebastian verrassend – een man die hij niet kent. Katja verstopt zich in zijn auto en ontsnapt met hem naar Berlijn. Sebastian, die nu bij zijn vader in Prenzlauer Berg woont, vestigt voor haar een schuilplaats op zolder. Zijn angst om betrapt te worden en terug te gaan naar een huis is groot. Op de allereerste dag op de nieuwe school wordt Sebastian naar het kantoor van de directeur gestuurd, waar een meneer Möller van de Stasi op hem wacht. Hij hoort van hem dat zijn vader om politieke redenen vier jaar heeft vastgezeten. Sebastian wordt herhaaldelijk gedwongen om de heer Möller te ontmoeten en verbindt zich er uiteindelijk toe zijn vader te bespioneren als een onofficiële werknemer.
Poppe heeft de onmenselijke omstandigheden in de jeugdhuizen van de DDR al onder de aandacht gebracht in haar romans ‘Abgehauen’, ‘Weggesperrt’ en ‘Schuld’. Deze spelen ook weer een rol in ‘Verraten’. maar niet meer zo oppervlakkig. Het gaat eerder om de traumatisering die Sebastian doormaakt tijdens zijn verblijf thuis en die er uiteindelijk toe leidt dat de Stasi hem in een informant kan veranderen.
En meneer Möller van de Stasi weet hoe het met Sebastian gaat. Met rekenen is hij enerzijds heel vriendelijk tegen hem, toont hij zich medelevend en spreekt hij lovend over zijn overleden moeder: “Ik kan je vertellen dat ze vermist is. Niemand die haar goed kende, zal haar ooit vergeten. ”Aan de andere kant oefent hij gerichte druk uit om hem over zijn vader te laten rapporteren:“ Natuurlijk willen we allemaal niet dat je weer in de doorgang naar huis wordt toegelaten, toch? Zijn vader moest worden gerehabiliteerd, en het succes zou de verantwoordelijkheid van Sebastian zijn.
Het is heel overtuigend hoe Poppe het conflict portretteert waar Sebastian in terechtkomt als gevolg van zijn spionageopdracht. Het is gemakkelijk om de veranderingen die hij doormaakt te volgen – hoe een woede in hem toeneemt, die vervolgens uitmondt in onrecht jegens Katja, die hij erg leuk vindt. De auteur heeft intensief onderzoek gedaan voor haar verhaal, en daarom staat in de bijlage bij het boek ook een interview met Christian Ahnsehl, die zelf op 15-jarige leeftijd in de greep van de Stasi kwam. Een ander sterk punt is hoe Poppe het lijden van Sebastian zichtbaar maakt in kleine sequenties, zoals de ineenstorting van de lichamelijke opvoeding. Zo weet ze indrukwekkend te zijn zonder de jonge lezer te overweldigen. Het boek wordt aanbevolen voor kinderen van 14 jaar en ouder.
En toch is het over het algemeen moeilijk te verdragen wat er met Sebastian gebeurt. Buitenstaander. Vreemdeling. Thuis kind. Half wees. “Zoon van een misdadiger en alcoholist”, zo omschrijft hij zichzelf op een gegeven moment. En omdat niemand echt geïnteresseerd is in de jongen, noch leraar noch opvoeder, heeft de titel van het boek “verraden” een dubbele betekenis. Sebastian verraadt niet alleen zijn vader door hem te bespioneren, hij wordt ook verraden door een systeem dat bedoeld was om jonge mensen te beschermen.
Dat de roman een beetje historische kennis vereist, is tweesnijdend: enerzijds is hij uitstekend geschikt voor schoollessen, anderzijds is het de vraag of jongeren er op eigen kracht naar zullen grijpen. Hopelijk zullen ze dat doen. Omdat Grit Poppe erin is geslaagd een belangrijk, zeer opwindend stuk door een duister hoofdstuk van de DDR te lezen.
Het boek ‘Verraten’ is als e-book en als regulier boek verkrijgbaar.
