De onderdrukte aanvallen in Erfurt van 1975

De rellen in Rostock-Lichtenhagen in 1992 worden beschouwd als de eerste racistische aanvallen tegen buitenlanders in Duitsland na 1945. Maar precies 45 jaar geleden gebeurde iets soortgelijks in Erfurt. De DDR-media mochten er echter niet over berichten.

Vóór het Wereldjongerenlied was er in de DDR geen ontsnapping mogelijk. ‘Jeugd van alle naties’, ‘de wereld’ en ‘internationaal’ waren belangrijke woorden: internationale erkenning. Internationale solidariteit. En de DDR als zijn eigen wereldwonder: alles is goed.

’30 jaar marxistisch-leninistisch landbouwbeleid. 30 jaar alliantie tussen de arbeidersklasse en de boeren’. Dit is hoe het centrale SED-orgaan ‘Neues Deutschland’ op 9 augustus 1975 een bijdrage publiceert op pagina 3. Een hele pagina met volzinnen van een Politburo-lid.

De krant is niet spannend. Maar ze voorspelt een warm weekend. In het zuiden van de DDR zou het rond de 30 graden moeten zijn. Deze voorspelling is correct. En: de zondag in Erfurt kan roemloos de geschiedenis ingaan: de gewelddadige acties in 1975.

Erfurt, de districtshoofdstad in het zuiden van de DDR, bereidt zich voor op de IGA, de internationale tuinbouwtentoonstelling. In het weekend is er een volksfeest op het Domplein van Erfurt. Jonge mensen botsen. Maar het is geen vechtpartij op een klein volksfestival dat snel kan worden gekalmeerd.

Het ministerie van Staatsveiligheid merkt op:

“10. 08.: Aanval tussen Algerijnse, Hongaarse (sic!) En jongeren uit Erfurt op het volksfeest. Als gevolg hiervan worden 25 Algerijnse burgers, die hun gewonde collega’s (2) solidair (sic!) Volgen en zich willen beschermen tegen fysieke aanvallen, achtervolgd door 300 boze jonge Erfurters tot in het gebied rond de hoofdtrein. station en soms in gewelddadige geschillen uitgelokt. “

Algerijnen en Hongaren jagen tot 300 jongeren uit de DDR door de straten van Erfurt. En dat is pas het begin. De volgende avond gaat het verder. De Stasi merkt op:

“08/11 ‘S Avonds worden groepen Algerijnse burgers in het stadscentrum die correct hebben gepresteerd zonder groot geweld uitgelokt door negatieve Erfurters. Rond 23.15 uur zette een groep Erfurters, voornamelijk jongeren, twaalf Algerijnen op weg naar de slaapzaal voor het hoofdpostkantoor. Veiligheidsorganen begeleiden de Algerijnse burgers naar het hoofdpostkantoor en zorgen ervoor dat ze onder dekking (achteruitgang) naar de slaapzaal worden verwijderd.

De groep is inmiddels uitgegroeid tot 150 mensen; de provocerende overgave wordt geëist van de Algerijnen, die volgens gekibbel en gezang willen ‘doden of ophangen’. Het doel komt ook tot uiting in het feit dat er werd gebeld als ‘vermoord de politie’.

Er zijn geen foto’s en geen geluidsopnamen. Dat helpt alles te verbergen. De historicus Harry Waibel noemt wat er op deze en de volgende dagen gebeurde: “Deze gewelddadige acties die in die dagen in augustus 1975 plaatsvonden, werden ook gekenmerkt door het feit dat voor het eerst in de DDR een slaapzaal van buitenlandse arbeiders gewelddadig werd aangevallen. Deze eerste aanval werd gevolgd door nog eens 39 tot het einde van de DDR. “

De eerste naoorlogse pogrom in Duitsland – vooral in de socialistische en antifascistische DDR. Een reden voor opheldering van oorzaken en maatschappelijke debatten. En een evenement voor de geschiedenisboeken – eigenlijk.

“Tot augustus 1975 was er een sluimerend en openlijk racisme in de DDR, dat in de eerste plaats gericht was tegen arbeiders uit de buurlanden van de DDR als gastarbeiders, maar ook als pendelaars, bijvoorbeeld vanuit Polen, in de fabrieken van de DDR werden gebruikt. In de jaren zestig waren er al massale racistische aanslagen tegen Polen, maar ook tegen Hongaren en andere mensen die vanuit andere landen naar de DDR waren gekomen ”, zegt Waibel.

De DDR heeft sinds de oprichting een tekort aan arbeiders. Daarom zoekt ze sinds begin jaren zestig steun van de zogenaamde broederlanden Polen en Hongarije. De aangeworven arbeiders werden contractarbeiders genoemd. De arbeidsovereenkomsten werden niet gesloten met de arbeiders maar met de respectievelijke landen van herkomst, in 1974 met Algerije. Over integratie is nooit gesproken. De buitenlandse arbeiders werden zo goed mogelijk gescheiden – dat was het echte beleid van de DDR.

Historicus Harry Waibel hield zich bezig met racisme en rechtsradicalisme in de DDR. “Dit latente en openlijke racisme, dat tot dan toe al in de DDR bestond, brak uit op een manier die verband hield met het feit dat niet-Europese arbeiders voor het eerst naar de DDR waren gekomen”, zegt Waibel.

“Meestal spraken deze contractarbeiders – dat was de officiële titel – geen Duits. Ze hebben een maand of twee een taalcursus gevolgd, maar je kunt de Duitse taal niet leren na twee maanden. Het is totaal onmogelijk. Met andere woorden, het was vanaf het begin niet mogelijk dat er communicatie plaatsvond. Maar dat was ook niet gewenst.”

De voorwaarden voor de Algerijnse contractarbeiders waren duidelijk: er was geen scheidingstoeslag. Een deel van het loon – tussen 20 en 60 procent – werd ingehouden en zou hen bij terugkeer door de Algerijnse regering moeten worden betaald. Het verblijf van de contractarbeiders was beperkt tot vier jaar. Accommodatie was in gemeenschappelijke accommodatie.

Liefdesrelaties tussen contractarbeiders en DDR-burgers waren niet gewenst. Zwangere vrouwen werden gedeporteerd. Voor bruiloften was goedkeuring vereist – van beide staten.

“Terwijl de Algerijnse burgers zich vestigen, wordt het steeds duidelijker dat er contact wordt gelegd met vrouwelijke burgers van de DDR. Het leggen van contact wordt meestal teruggebracht tot onstabiele, vaak HWG-personen vrouwelijke burgers. “

Dit staat in een rapport van het ministerie van Staatsveiligheid. HWG staat voor ‘regelmatig wisselende sekspartners’. Er staat ook: “Het aantal stabielere intieme relaties neemt toe en kan vervolgens leiden tot huwelijksaanvragen en mensensmokkel.”

Het latente racisme van de DDR stuit hier op een fundamenteel wantrouwen jegens mensen uit andere landen.

Soms berichtten de DDR-media over contractarbeiders: ze werden geportretteerd als stagiaires uit bevriende landen die ervaring mochten opdoen in de DDR die ze later in hun thuisland konden gebruiken. In 1989 zei de “Current Camera”, het nieuwsprogramma van de DDR-televisie, in een rapport over de demonstratie in mei: “Buitenlandse burgers die in de DDR wonen, geven de demonstratie een stukje exotisme.”

En iets anders werd vaak beweerd in de Oost-Duitse media: de DDR was een “tweede thuis” geworden voor contractarbeiders. Misschien totdat ze de “arbeiders- en boerenstaat” moesten verlaten. Of totdat ze het racisme in de DDR leerden kennen, dat de propaganda probeerde te verdoezelen.

In augustus 1975 deden er in Erfurt enkele geruchten de ronde

– “De Algerijnen zijn niet zo schoon. Algerijnen houden van losse vrouwen. De Algerijnen werken niet hard. ‘

– We moeten voor de jonge meisjes zorgen, want de Algerijnen …

– Er zijn mesgevechten.

– De Algerijnen hebben iemand verkracht. En vermoord. “

Politie en staatsveiligheid onderzocht. Geen van de vermeende misdaden vond plaats. Maar de geruchten werken.

“Middernacht. In de woonwijk Nordhäuser Straße, nabij de slaapzaal van de Algerijnse burgers, worden ongeveer 20 jonge Erfurters gewapend met stokken aangetroffen, waaronder drie leden van de NVA. De groep wordt ontbonden. “

Een 20-jarige Duitser beweert te zijn aangevallen door drie Algerijnen bij de politie. Er zat een snee van vier centimeter in zijn onderarm. De politie kon bewijzen dat hij de wond zelf had toegebracht met een scheermesje. Zijn motief volgens zijn eigen verklaring: “Actie ondernemen tegen de Algerijnen”.

Aan het einde van de dagen van rellen merkte het ministerie van Staatsveiligheid op dat 31 mensen in hechtenis zaten en dat er strafrechtelijke procedures waren gestart tegen negen anderen. Het ministerie zelf had gesproken over wel 300 jonge mensen die bij de rellen betrokken waren.

“Hieruit kun je nu zien dat honderden Duitsers, voornamelijk mannen, jonge mannen, de aanslagen hebben uitgevoerd”, zegt historicus Harry Waibel.

‘En toen werden vijf mannen uit het onderzoek gehaald. Zij waren de leiders. De leider is degene die het allemaal veroorzaakt, die ons vertelt waar we heen moeten, die de toon zet. En dit geconstrueerde beeld van de leider begint hier in Erfurt effect te hebben. Dat was vroeger natuurlijk latent. En toen werd het gecultiveerd in de doofpot van de racistische processen, om zo te zeggen. “

Een enkeling is schuldig, de anderen werden “slechts” verleid, aldus de boodschap.

Algerije beëindigde het verdrag met de DDR in 1984.

In 1988 heeft het Centraal Instituut voor Jeugdonderzoek Leipzig in opdracht van de SED een onderzoek uitgevoerd naar rechtsradicalisme onder jongeren uit de DDR. Eén resultaat: de stelling “Het nationaalsocialisme had ook zijn goede kanten” was het eens met twaalf procent van de jongeren tussen 14 en 18 jaar.