Laatste Amerikaans radiostation staakt uitzendingen in Berlijn

De naoorlogse Amerikaanse aanwezigheid op de luchtwegen van Berlijn die begon in de zomer van 1945, toen de stad zichzelf nog steeds uit het puin van de Tweede Wereldoorlog aan het graven was, eindigde in december 2020 toen het laatste Amerikaanse radiostation in de Duitse hoofdstad haar werkzaamheden stopte. Jarenlang bood het station, in zijn laatste versie bekend als KCRW Berlin, luisteraars een dagelijkse portie lokaal Engelstalig nieuws en eclectische muziek.

Het idee achter het station was om Berlijners een dosis ongefilterde Amerikaans nieuws te bezorgen en om als transatlantische brug te dienen. Zelfs in een tijdperk van podcasts vond het aanbod een loyaal, zij het klein publiek, van dagelijkse pendelaars tot Amerikaanse expats.

“Het is een triest moment dat het einde van een traditie belichaamt”, zei Anna Kuchenbecker, een lid van de raad van bestuur van KRCW Berlin. KCRW Berlin werd geëxploiteerd in samenwerking met een Californische openbare radio-partner met dezelfde roepnaam. De economische gevolgen van het coronavirus dwongen het Amerikaanse station tot forse bezuinigingen, waaronder ontslagen.

De sluiting komt op een moment van toenemende vervreemding tussen de VS en Duitsland na jaren van aanvallen van Donald Trump op Berlijn. De bondgenoten hebben de laatste tijd onenigheid gehad over een hele reeks kwesties, van klimaatbeleid en handel tot buitenlands beleid.

KCRW Berlin kwam niet in aanmerking voor een van de miljarden aan uitzendkosten die de Duitse regering verzamelt om de binnenlandse openbare televisie en radio te financieren. Voormalige stationsambtenaren zeggen dat het aan KCRW in Californië en NPR, die gedeeltelijk wordt gefinancierd door de Amerikaanse regering, zou zijn geweest om de operatie in Berlijn te redden.

“De pijn die we voelen met het verdwijnen van KCRW Berlin is iets dat niet noodzakelijkerwijs gevoeld wordt in de VS”, zei de programmadirecteur van de zender Soraya Sarhaddi Nelson.

Maar zelfs in de thuisstad kreeg de dood van het station weinig aandacht; De Berlijnse media namen nauwelijks kennis van de sluiting van KCRW of wat het betekende, en merkten de verhuizing slechts terloops op.

De traditie van de Amerikaanse radio in Duitsland begon toen het American Forces Network (AFN) in de zomer van 1945 in de lucht ging vanuit Berlijn-Dahlem, een groene buitenwijk waar het hoofdkantoor van de VS was gevestigd. De missie van het station was om de duizenden Amerikaanse troepen die in de stad gestationeerd waren op de hoogte te houden en te vermaken, maar het publiek was veel groter.

Na de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland aan de geallieerden in 1945, werden de radiostations van het land eerst gesloten en vervolgens gereorganiseerd met als doel het land te ‘denazificeren’.

In een land dat al meer dan een decennium een ​​vast dieet van Hitler’s favoriete fanfare-marsen en Wagner had gekregen, was het Amerikaanse geluid van AFN – van George Gershwin tot Billie Holiday – nieuw en opwindend. Dat gold vooral in de jaren vijftig, toen rock-‘n-roll naar voren kwam als het krachtigste culturele wapen van het Westen.

Het oude naoorlogse AFN-netwerk was “waarschijnlijk het beste instrument voor buitenlands beleid waar de VS ooit aan had gedacht”, vertelde de voormalige Amerikaanse ambassadeur in Duitsland John Kornblum, die ook hielp bij het opstarten van KCRW Berlin, onlangs aan het station.

Tijdens de Koude Oorlog exploiteerden de VS ook de Duitstalige RIAS (Radio in the American Sector), die als antipode diende voor de pro-Sovjet-radioprogramma’s in het Oosten en zichzelf ‘een vrije stem in een vrije wereld’ noemde.

Nadat de Koude Oorlog was afgelopen en Amerikaanse troepen Berlijn verlieten, werd AFN uiteindelijk gesloten. De radio-activiteiten van RIAS werden ondergebracht in de Duitse openbare zender Deutschlandradio, terwijl de televisietak naar Deutsche Welle ging, de door de staat gefinancierde internationale omroep.

Maar dat was niet het einde van de Amerikaanse uitzendingen in Berlijn. De frequentie van AFN in Berlijn werd verkocht aan een rockstation dat nieuwsuitzendingen van Voice of America uitzond. Toen, in de vroege jaren 2000, bracht NPR – die als nationale syndicator fungeert voor meer dan 1.000 radiostations in de VS – de Amerikaanse publieke radio naar de Duitse hoofdstad.

Jeff Rosenberg, de grondlegger van het enige zelfbeheerde station van NPR in het buitenland, voerde jarenlang campagne om een ​​frequentie te krijgen. “De tranen liepen over mijn wangen toen NPR Berlin in 2006 de lucht in ging”, zei hij destijds.

Het station genoot een loyale lokale aanhang, zowel in de snelgroeiende internationale gemeenschap van Berlijn als onder oude Berlijners. Toch had NPR Berlin moeite om het hoofd boven water te houden. De ‘luisteraarsteun’ die Amerikaanse NPR-stations ondersteunt – vrijwillige financiële donaties die worden ingezameld tijdens reguliere financieringscampagnes – is een buitenlands concept in Duitsland, waar huishoudens bijna € 20 per maand betalen voor de openbare omroep.

In 2017 hielp Kornblum KCRW ertoe te brengen het over te nemen van NPR. Uiteindelijk bleek het Amerikaanse openbare stationsmodel echter onhoudbaar, vooral tijdens een crisis.

De snelle aankondiging van de sluiting van KCRW bracht honderden luisteraars ertoe contact op te nemen met het station, en velen boden aan om te helpen. Maar tegen die tijd was het al te laat.

“Ik had geen idee dat ze deze problemen hadden”, zegt Charles Gertmenian, een Californiër uit Pasadena die al twintig jaar in Berlijn woont. “Nu schop ik mezelf omdat ik geen fondsenwerving heb georganiseerd.”