Menselijke verhalen van achter de Berlijnse Muur
Het is vandaag maandag 9 november precies 31 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Hoe was het om in de DDR te leven? De Nederlandse auteurs Manon de Heus en Marijke van der Ploeg tekenden verhalen op van 20 voormalige DDR-burgers in het boek ‘Statiegeld voor mijn moeder‘.
De Nederlandse auteurs Manon de Heus en Marijke van der Ploeg tekenden verhalen op in het boek Statiegeld voor mijn moeder van 20 voormalige DDR-burgers. Zij vertellen over hun leven in een gesloten land. Hoe gingen de voormalige inwoners van de DDR om met de absurde regels van de staat en waar vonden ze hun vrijheden? De verhalen zijn divers, maar hebben één ding gemeen: ze geven een unieke inkijk in een land dat niet meer bestaat.
Huisarts Kathrin Bakker werd door de geheime dienst de Stasi vervolgd omdat haar man, zonder haar medeweten, naar het Westen vluchtte. Tiener Stefan Lauter zat vanwege ‘staatsvijandelijk’ gedrag drie jaar lang in jeugdgevangenissen. En actrice Ruth Reinecke slaagde erin theater te maken dat de problemen van de bevolking weerspiegelde.
Er zijn bibliotheken volgeschreven over de DDR; waarom moest dit boek er volgens jullie komen?
Marijke: Ik ben historica en werkte tot voor kort in het Stasimuseum en de voormalige Stasi-gevangenis Hohenschönhausen in Berlijn. En inderdaad, er is in de afgelopen 31 jaar al heel veel geschreven. Maar we misten toch de gewone persoonlijke alledaagse verhalen. Hoe zag het leven van veel mensen eruit?
Manon: Ik werk vanuit Berlijn voor Nederlandse media. En daarin mis ik de ruimte om dit soort verhalen te vertellen. Het alledaagse komt niet snel terug in het nieuws. Daarom wilden we dit graag doen.
En waarom moest dat door jullie gemaakt worden?
Manon: Door in Berlijn te wonen krijg je een bijzonder gevoel bij deze geschiedenis. Elke dag als ik ‘door de grens’ fiets, krijg ik er weer kippenvel van. Het blijft zo bijzonder om in een vrije wereld te mogen wonen. Daarnaast is mijn moeder (West-)Duits, en via haar familie hoor je weinig over het verleden. Dat is bij de Nederlandse familie van mijn vader heel anders. Voor mij was dit ook een zoektocht om mijn Duitse kant beter te leren begrijpen.
Marijke: Ik ben altijd al heel geïnteresseerd in gesloten gezelschappen. Hoe is dat om daar te wonen en te werken? De muur is nu 30 jaar geleden gevallen, dat betekent dat er nog heel veel mensen uit eigen ervaring over kunnen vertellen. Het DDR-verhaal is grijpbaar. Hoe zou ik reageren als me dat overkwam? Wat doe je als je moet kiezen tussen familie of vrienden? De verhalen liggen bij wijze van spreken nu nog op straat. We moeten ze opschrijven voordat het te laat is, zeker omdat mensen er niet zo makkelijk over praten.
Jullie zijn (deels) van Nederlandse komaf, welke voordelen en nadelen biedt dit perspectief?
Manon: Het is inderdaad zowel een voordeel als een nadeel. Wij stellen vragen die Duitsers niet zo snel stellen. Nederlanders zijn meer gewend om persoonlijkere vragen te stellen. En Duitsers accepteren dat denk ik sneller van ons, dan van een landgenoot. Nadeel is dat je niet altijd snapt waar de gevoeligheden zitten. We zochten een balans tussen kritisch doorvragen en niet kwetsen. Soms klapte iemand ineens dicht, terwijl we niet direct snapten waarom.
Jullie wisten uiteraard al veel van deze geschiedenis. Ben je nog verrast?
Marijke: Ik wist vooral heel goed hoe de Stasi werkte, maar minder over het dagelijkse leven. Het verraste me hoe ontzettend gevoelig sommige dingen nog liggen. Deze mensen zijn opgegroeid in een systeem waar je ontzettend goed moest nadenken over wat je zegt. Wij als Nederlandse kinderen mochten fouten maken. Maar onderschat niet hoe diep dit een kind voor het leven tekent, mensen passen 30 jaar na dato nog altijd op hun tellen.
Hoe merkte je dat bij de interviews?
Manon: Sommige mensen vertelden hun verhaal als een soort script dat al in hun hoofd zat. Ze waren helemaal voorbereid, doorvragen was daardoor soms lastig. Ze wilden controle hebben over hun woorden. Ook vragen over gevoelens waren lastig. Hoe voelde dat voor je? – Nou, het was nu eenmaal zo.
Kijk je na deze gesprekken ook met een andere of nieuwe blik naar het actuele nieuws in Duitsland?
Manon: Ik heb wel meer begrip gekregen voor wat het effect van een totalitair systeem is op mensen en hoe dit doorwerkt voor de rest van je leven. Die ‘Aufarbeitung’ is echt niet afgesloten, veel Oost-Duitsers zijn nog altijd niet aangekomen in hun nieuwe land. Het verschil met ons is zo groot, wij staan veel zorgelozer in het leven.
Marijke: Je voelt hoe geschiedenis impact heeft op een mensenleven. In het boek lees je tussen de regels door hoe mensen dit hebben verwerkt. De één doet dit met kunst, de ander heeft een andere uitlaatklep. En voor mensen die dit niet hebben, is het nu nog steeds heel moeilijk.
