Meer respect voor hedendaagse getuigen
Veel voormalige DDR-burgers en hun nakomelingen zijn getraumatiseerd. De effecten hiervan zijn nog steeds voelbaar. Dit is waar Duitsland eindelijk mee moet worstelen, is anno 2020 een veelgehoorde kreet.
Na 30 jaar zijn we eindelijk klaar met dit gebeuren. Deze indruk kan ontstaan als men naar huidige onderzoeken kijkt. Volgens dit beschouwt meer dan de helft van de Duitsers de Duitse eenheid als een succes. Het eigenlijke werk aan het verleden is nog niet eens begonnen. Omdat de psychologische gevolgen van het SED-regime voor de meerderheid van de voormalige DDR-burgers tot nu toe veel te klein zijn geweest.
Veel wetenschappers hebben ze onderzocht en gedocumenteerd. Het is u wellicht opgevallen dat Oost-Duitsers zichzelf vaker zien als speelbal van sociale evenementen. Bovendien geloven veel mensen die door de DDR zijn beïnvloed, nog steeds in een fundamentele oneerlijkheid van het systeem en de samenleving – een houding die het moeilijk of zelfs onmogelijk maakt om een bedrijf op te zetten. Volgens sommige experts kan deze manier van denken zelfs leiden tot lagere salarissen. Bovendien zijn Oost-Duitsers vaker neurotischer dan West-Duitsers en hebben ze meer kans op angststoornissen. Volgens experts zijn veel Oost-Duitsers getraumatiseerd. Zelfs vandaag is het zelfmoordcijfer in de nieuwe deelstaten hoger dan in de oude.
Als je de professor in de psychologie van Magdeburg Jörg Frommer gelooft, zijn niet alleen voormalige DDR-gevangenen al lang getraumatiseerd, maar nog veel meer. Dit is niet verwonderlijk gezien de vele mogelijke kwellingen door het SED-regime in het eerdere dagelijkse leven van de burgers. Of het nu op de brute jeugdwerkplaatsen voor heropvoeding is, in het dopingprogramma van de staat, onder levensbedreigende werkomstandigheden en na door de staat voorgeschreven vaccinaties, waardoor duizenden vrouwen met het hepatitis C-virus zijn besmet. Angst en wantrouwen voor het uitgebreide toezicht door het toenmalige ministerie van Staatsveiligheid zijn constante metgezellen. Deskundigen telden één Stasi-medewerker op elke 50 DDR-burgers – zelfs in vergelijking met andere dictaturen die een hoog niveau van toezicht waren. Als de informanten afwijkend gedrag bij mensen opmerkten, werd er al aandacht op die persoon gevestigd.
Het is een feit: 30 jaar geleden groeide de Bondsrepubliek Duitsland met 16 miljoen mensen, van wie de meesten alleen onder dictaturen hadden geleefd. Veel van deze nieuwe Duitse burgers zijn van kinds af aan geschonden, gewelddadig gevormd en beperkt door het SED-regime. Het bepaalde hun levensplanning. Hoe het voor mensen was, wordt vandaag nauwelijks besproken. Dat is fascinerend. Veel mensen in dit land filosoferen tenslotte bitter over hoe het eruit ziet bij vrouwen die een hoofddoek dragen. Of wat er aan de hand is bij vluchtelingen die jarenlang voor vervolging moesten vluchten. Maar op Twitter, op scholen, op universiteiten of op het werk is er nauwelijks twijfel over de psychologische gevolgen van de slachtoffers van het SED-regime en hun nakomelingen die nu overal in Duitsland wonen.
Hedendaagse getuigenprogramma’s met DDR-burgers zijn meer uitzondering dan regel. De ervaringen van deze mensen zouden op dit moment zo belangrijk zijn, nu steeds meer rechtse populisten, complottheoretici en rechtsextremisten de democratische principes in twijfel trekken. Door de SED gekwelde burgers zouden kunnen beschrijven wat het betekent om in een schijndemocratie te leven waarin geen vrije verkiezingen waren. Je zou ook kunnen spreken van gesloten grenzen, van perfecte bewaking en staatsgeweld tegen degenen die anders denken.
We hebben nu eindelijk een echte herinneringscultuur nodig. In ruil daarvoor zouden politici veel meer voormalige DDR-burgers als SED-slachtoffers moeten erkennen. Er is meer informatie nodig over hoeveel mensen in het dagelijks leven onder het regime hebben geleden en gevolgschade hebben geleden. Daarnaast moeten de secundaire ziekten openlijk besproken worden, zoals angststoornissen en posttraumatische stressstoornissen. Politiek en samenleving zouden de getroffenen het gevoel moeten geven dat ze kunnen rouwen en dat er ruimte is voor hun ervaringen in de dictatuur.
Deze herinneringscultuur zou een poging zijn om gesprekken van de gezinstafels en van de therapieruimtes naar het publiek te verplaatsen en zo een plek in de samenleving te geven. Dit kan ook voorkomen dat het trauma wordt doorgegeven. Omdat, zoals al vele malen is bewezen, trauma ook volgende generaties kan bereiken en ziekten kan veroorzaken. Ouders geven ook negatieve denkpatronen door aan hun kinderen. Aan dit fenomeen moet een einde komen.
