Het Westen gelooft dat het niets kan leren van de DDR
Is het oosten gekoloniseerd door West-Duitsland? Ging de hereniging te snel? Berlijnse theatermaker Thomas Oberender analyseert het gebeuren in een uitgebreid boek.
Thomas Oberender werd geboren in 1966 in Jena en was 23 jaar oud toen de Muur viel. Hij is sinds 2012 de directeur van het Berlin Festival en heeft de instelling een focus gegeven op de Oost-Duitse cultuurgeschiedenis. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek ‘Empowerment Ost’. Daarin eist de theaterman een zelfverzekerde omgang met de protestcultuur van de DDR en de Oost-Duitse geschiedenis in het algemeen.
Oberender gaf ongeveer anderhalf jaar geleden een lezing in Athene. Dit resulteerde in het boek dat hij schreef. “De lezing heette eigenlijk ‘Occupy History’. In Athene, New York of Brussel domineert de perceptie van de recente Duitse geschiedenis als de geschiedenis van de West-Duitse continuïteit. Het feit dat er in 1989 een revolutie plaatsvond en vervolgens zeer verschillende ervaringen met hereniging in Oost en West, verbaast mensen in het buitenland vaak, vooral als het gaat om het Oost-Duitse perspectief. Ik wil me verzetten tegen de normaliteit van de West-Duitse kijk op de ontwikkeling van Oost met mijn eigen kijk – dat wil zeggen mijn eigen verhaal vertellen en de waargenomen secundaire klasse van me afschudden. Ik hoorde vaak van West-Duitse vrienden: ‘Ik hou van de Ossi’s, maar die hadden geen 1968 en dat voel je.’ En dan zeg ik: ‘Maar daar hadden ze 1989 voor.’ En dat zou je meer moeten voelen.”
De auteur geeft aan het Oost-Duitse perspectief te weinig overwogen in Duitsland. “In 2019 bleek uit een enquête van de federale overheid over de staat van de Duitse eenheid dat 57 procent van de mensen in Oost-Duitsland het gevoel had tweederangs burgers te zijn. Ik dacht: wat? Het kan niet zomaar iets met geld te maken hebben. En voor deze situatie probeer ik meer bewustzijn en begrip te ontwikkelen en manieren om dat te overwinnen.”
Lange tijd deed de Oost-Duitse identiteit er niet toe. Maar de laatste jaren voelen inwoners een snee. Er is sindsdien het een en ander verandert. “Al geruime tijd is het kenmerk ‘Oost-Duits’ stigmatiserend. Dit heeft veel te maken met de AfD, Pegida en rechtsextremisme in Oost-Duitsland. We zijn gewend geraakt aan een standpunt dat dit alleen verklaart met de geschiedenis van de DDR. Maar dat is niet zo. Er zijn trauma’s van hereniging, maar er is ook de democratische mobilisatie van een hele samenleving in de draaijaren 1989/90. De taal die ik zoek is niet die van het slachtoffer, maar die van een persoon die zelf heeft gevochten. Ik zou ook graag in een Duitsland willen wonen waar ik niet direct op de hoogte wordt gesteld als ik af en toe spreek over positieve ervaringen in de DDR, waar ik al minstens 23 jaar woon.”
Thomas Oberender maakt een voorbeeld in zijn boek. Hij beschrijft hoe hij met een SPD-politicus uit Keulen spreekt en belicht bepaalde sociale en culturele successen van de DDR. De SPD-politicus kromt ineen en zegt dat het is alsof hij Hitler prijst omdat hij snelwegen heeft aangelegd. “Ik leed onder dit totalitaire DDR-land, maar er was niet alleen totalitarisme, maar ook de parallelle werelden van jeugdcultuur en kunst, familie en emancipatieve ideeën. Er was veel onrecht in de DDR, maar niet alleen. Er was ook ‘Die Legende von Paul und Paula’. Twee jaar geleden, toen er een dubbele pagina was in de FAZ, waarop verschillende redacteuren presenteerden wat er in het Oosten gebeurde en wat leuk en levendig was, was ik erg blij. Er was Oost-Duits design, popmuziek, experimentele muziek, schilderkunst of architectuur. Plotseling was er een fascinerend Oost-modern naast het West-modern, en dit merkwaardige en empathische uitzicht was ongebruikelijk en prachtig. De culturele schat van ons land is niet alleen uitgebreid door de Oost-Duitsers”, zo vertelt Oberender.
in zijn boek probeert hij de Oost-Duitse revolutie in te bedden in de Oost-Europese lente. “Net zoals er tijdens de Duitse hereniging in 1990 nauwelijks tijd was voor brede maatschappelijke discussies, was dit ook het geval toen Oost-Europese landen zoals Polen of Hongarije tot de EU toetraden. Alles zonder alternatieve urgente procedures. In Oost-Europa dacht men dat democratie met de markteconomie gepaard ging. Dit was niet de enige manier – de markteconomie kwam als een schoktherapie die een brede ervaring met flauwvallen en sociale verdeeldheid met zich meebracht. Dit leidde tot vijandigheid jegens de EU, vooral onder degenen die in de jaren negentig absoluut de EU wilden binnenkomen. Het zijn precies de landen die hun democratische structuren nu in een autocratische richting transformeren”, aldus de auteur.
Het boek van Thomas is online verkrijgbaar.
Foto: Magdalena Lepka
