Het smerige spel van Erich Mielke

Wie in de voormalige Duitse Democratische Republiek heeft geleefd zal de naam Erich Mielke zeker nog kennen. Van 11 december 1957 tot 18 november 1989 was Mielke de baas over het Ministerie van Staatsveiligheid, afgekort MfS maar bekender onder de naam: Stasi. Het rol model van de Oost-Duitse geheime dienst was het Comité voor Staatsveiligheid (KGB) van de Sovjet-Unie. Mielke was een wrede Stalinist die al tijdens de Spaanse Burgeroorlog jacht maakte op linkse tegenstanders van het stalinisme. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij deel van het Stalinistische machtsapparaat en wist uiteindelijk op te klimmen tot de meest gevreesde man van de DDR!

Erich Fritz Emil Mielke werd geboren op 28 december 1907 in het Duitse Keizerrijk. Hij groeide op een proletarisch gezin wiens ouders lid waren van de Sociaaldemocratische Partij van Duitsland, net als veel arbeidersgezinnen. Na het verraad van de SPD aan de Duitse arbeidersklasse sloten de ouders van Mielke zich aan bij de nieuwe Communistische Partij van Duitsland. Op 13 jarige leeftijd werd hij lid van het Communistische Jeugdverband van Duitsland, de jongeren organisatie van de KPD. Vier jaar later kon hij volwaardig partijlid worden en deed dat direct.

In de communistische partij werd de 18 jarige Erich Mielke een journalist voor Die Rote Fahne, het partijblad. Dit werk deed van hij 1928 tot 1931. Begin jaren 30 sloot Mielke zich aan bij het ‘Parteiselbstschutz’ de weerbaarheidsdienst van de KPD. In de tijd voor de opkomst van de nazi’s hadden bijna alle politieke partijen zo’n paramilitaire afdeling. De bekendste was de ‘Schutz Staffel’ van de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiders Partij. De KPD had de ‘Roter Frontkämpferbund’, maar die werd eind jaren 20 verboden door de Duitse overheid. Daarop werd de ‘Parteiselbstschutz’ opgericht met Mielke als fanatiek lid.

Vanaf 1928 werd het stalinisme de partij ideologie. Op bevel van Moskou werden de sociaal democraten afgebeeld als ‘sociaal fascisten’ door de KPD. Hierdoor was er geen verenigd front tegen het oprukkende nazisme. Op 30 januari 1933 werd Hitler aangesteld tot rijkskanselier door de oude Paul von Hindenburg. De Communistische Partij van Duitsland werd niet direct verboden, maar omdat de Duitse politie altijd al anticommunistisch dacht waren ze bereid om de nieuwe nazi-regering direct te steunen bij hun razzia’s. De Duitse democratie bleek na de machtsovername door de nazi’s een schijn, want veel ambtenaren werkte dolgraag met de nazi’s in het uitvoeren van hun totalitaire ideologie.

Dat de KPD en de Duitse politie elkaar niet lagen is duidelijk. De politie was het instrument van de kapitalistische Weimar Republiek en de communistische partij was daar fel tegen. Ook keek de politie graag de andere kant op als KPD leden gedood werden door nazi knokploegen. In 1931 gaf Walter Ulbricht aan Erich Mielke de opdracht om wraak te nemen voor het feit dat de politie steeds arbeidersprotesten met geweld neersloeg. Mielke moest een politieagent doden en dat deed hij. Het slachtoffer was Paul Anlauf, een SPD-lid en een felle anticommunist. Anlauf en een collega werden op 9 augustus 1931 vermoord door een doodseskader onder leiding van Erich Mielke.

De moord verslechterde de relaties tussen de SPD en KPD alleen maar verder. De Duitse regering liet een standbeeld neerzetten van Paul Anlauf. Ironisch genoeg eerde de nazi’s de gedode politieman als ”slachtoffer van communistische agressie” dit terwijl hij een sociaal democraat was. Mielke sloeg op de vlucht naar Moskou waar hij onder een valse naam deel nam aan een militaire school, ook zat hij op de Lenin School. Doordat Erich Mielke het Russisch leerde werd hij gerekruteerd door de OGPU, de voorloper van de beruchte NKVD. Hier vond Mielke zijn passie, werken bij de Stalinistische veiligheidsdienst. Terwijl veel Duitse communisten vermoord werden tijdens de grote zuiveringen werd Erich Mielke een harde politieagent voor Stalin.

In Spanje toonde hij zijn wreedheid tegenover critici van de Spaanse Communistische Partij. Die zat samen met de Spaanse Socialistische Arbeiders Partij in de regering van de Republiek Spanje. Toen de nationalisten onder leiding van Franco een burgeroorlog begonnen was Mielke erbij om de republikeinen te steunen. Critici van het Volksfront tussen sociaal democraten en stalinisten waren ‘verraders’ in de ogen van Erich Mielke. Als agent van het Volkscommissariaat van Binnenlandse zaken der Sovjet-Unie (NKVD) genoot de Duitser het volledige vertrouwen. Mielke werkte in Spanje onder de naam Fritz Leissner, zijn collega’s merkten op dat hij niet aan het front vocht. Hij en de NKVD waren druk bezig om revolutionair socialisten (POUM) en anarchisten (CNT-FAI) op te pakken en dood te schieten, want dat waren ‘klassenverraders’ volgens Mielke en de Spaanse Stalinisten.

Nadat de Republikeinen de Burgeroorlog verloren was Erich Mielke terug in de Sovjet-Unie. Zijn acties tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn onzeker, hijzelf beweerde bij partizanen in Belarus (Wit-Rusland) gevochten te hebben. Mielke kende al diens liederen en kon ze in het Russisch zingen zonder fouten. Ook kreeg hij hoge onderscheidingen, dus zijn werk moet belangrijk geweest zijn. Na de capitulatie van de nazi’s keerde Erich Mielke na 14 jaar terug naar Duitsland. Hij was 38 jaar oud en een harde Stalinist. Van de Russen moest hij een politiemacht opbouwen in de Sovjet bezettingszone in Oost-Duitsland. Mielke ging werken bij Kommissariat 5, de organisatie belast met het onderdrukken van critici. Met name de SPD in Oost-Duitsland werd tegengewerkt.

Kommissariat 5 (K-5) stond onder het gezag van Wilhelm Zaisser, net als Mielke een wrede Stalinist en 100% loyaal aan de Russen. Ondanks de intimidaties en arrestaties bleef de heropgerichte SPD groeien in Oost-Duitsland. KPD leider Walter Ulbricht moest aanzien hoe de sociaal democraten groter werden dan zijn eigen Stalinistische partij. Dus besloten de Russen om de SPD en KPD te fuseren onder dwang. Kommissariat 5 begon meteen met het arresteren van elke sociaal democraat die tegen de fusie was. Uiteindelijk werd uit de dwangfusie de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland geboren. De SED was nog niet direct een Marxistisch-Leninistische (Stalinistische) partij. Dat was de illusie die de stalinisten hoog hielden tot januari 1949.

Personen die door K-5 waren opgepakt moesten vaak slavenarbeid doen voor de Russen. Zo werden duizenden ingezet bij het verrijken van Uranium. Dit materiaal had de Sovjet-Unie nodig bij de bouw van hun eerste atoombom. Erich Mielke was echter niet tevreden met zijn baan als tweede man van K-5. Toen de Sovjet administratie ophield met bestaan in 1950, werd K-5 deel van het nieuwe Ministerie voor Staatsveiligheid der Duitse Democratische Republiek (MfS-Stasi). Na de arbeidersopstand van juli 1953 werd Wilhelm Zaisser opzij gezet als Minister voor Staatsveiligheid. Hij werd opgevolgd door Ernst Wollweber. Erich Mielke moest nog vier jaar wachten voordat de SED leiding besloot hem aan de top van het machtigste ministerie in de DDR te zetten.

Eind jaren ’40 had de West-Berlijnse politie (onder toezicht van de Westelijke geallieerden) Erich Mielke herkent als een dader in de moord op Paul Anlauf. Natuurlijk weigerde de Sovjet administratie om hem uit te leveren. Alle belastende informatie die ze verkregen hadden werden overdragen aan Mielke persoonlijk. Je zou denken dat hij deze info direct zou vernietigen. Mielke deed dat echter niet. Alle bewijzen tegen hem, bewaarde de toekomstige Stasi baas in een koffer. Die werd in 1990 gevonden toen de DDR volkspolitie Mielke’s huis doorzocht. Tijdens zijn rechtszaak in de jaren ’90 zouden de oude bewijzen tegen hem gebruikt worden.

Het grote moment voor Erich Mielke kwam in 1957. Op 50-jarige leeftijd kreeg hij de kans waarop hij jaren had gewacht. Ernst Wollweber moest aftreden nadat die in conflict gekomen was met SED leider: Walter Ulbricht. De tweede man van de Stasi koos natuurlijk kant van Ulbricht en die beloonde hem. Op 11 december 1957 werd Erich Mielke benoemd tot Minister voor Staatsveiligheid. Zijn Ministerie voor Staatsveiligheid (MfS) was officieel onafhankelijk van de KGB, maar de macht van de Russen bleef enorm. Als ex-NKVD agent gaf Mielke de KGB veel bevoegdheden en hun agenten mochten op DDR gebied alles doen wat ze ook in de Sovjet-Unie deden. Het vertrouwen tussen MfS en KGB was zo groot dat de Russen zelfs toestemming gaven aan Oost-Duitse agenten om ook Duitsers in de USSR te bespioneren.

Als je voor Mielke werkte dan was dat een baan voor je leven. Het MfS (Stasi) verlaten was geen optie. Deed je dat wel dan kon je elke carrière in de DDR vergeten. Alleen slecht betaald werk bleef dan nog mogelijk. In de jaren ’80 had Mielke een ministerie dat 100.000 medewerkers telde en 17 miljoen mensen in de gaten hield. De Nazistische Geheime Staatspolitie (Gestapo) had maar 40.000 medewerkers op een bevolking van 80 miljoen. Qua efficiëntie waren de Stalinisten veel beter dan de Nazi’s. Angst was hun middel en daar speelde Mielke op. Je kon niet weten wie spioneerde voor de Stasi, hierdoor deed iedereen alsof ze het systeem trouw waren. Twee miljoen mensen werden lid van de SED, maar na november 1989 zou blijken dat slechts 200.000 echte aanhangers waren van het Marxisme-Leninisme (Stalinisme).

De tegenpool van Erich Mielke was de West-Duitse BND, de Bondsberichtendienst. Deze BND werd op 1 april 1956 opgericht. Net als K-5 van de Sovjet administratie was de BND opgericht als een onderdeel van de Amerikaanse administratie in bezet West-Duitsland. De CIA besloot tot oprichting van de ‘Gehlen Organization’ in 1947. Reinhard Gehlen was de man die naam gaf aan de eerste West-Duitse geheimendienst. Gehlen stelde zich pro-Amerikaans op en door zijn werk in de voormalige inlichtingendienst van het Duitse leger, perfect voor de Amerikanen. Gehlen kende de tactieken van de Sovjet-Unie en dat gaf de CIA een voordeel. De Gehlen Organisatie rekruteerde vooral leden van de SS en diens geheime dienst de SD. Daar hadden de Amerikanen geen problemen mee, ex-Nazi’s waren nu de beste vrienden in de strijd tegen Moskou.

Met de oprichting van de BND in 1956 werd Reinhard Gehlen diens leider. Dat hij trouw was geweest aan Adolf Hitler en zijn Bondsberichtendienst vol stopte met SS en SD tuig deed de West-Duitse leider Konrad Adenauer niets. West-Duitsland wou doen alsof Nazi-Duitsland nooit had bestaan. Adenauer kon steun vinden bij de Amerikanen hierin. Die vonden ex-Nazi’s veel te belangrijk vanwege hun anticommunisme. De DDR gebruikte dat als bewijs dat de Bondsrepubliek een voortzetting was van Nazi-Duitsland. Oost-Duitsland ontkende daarnaast dat hun deel van Duitsland iets te maken had met het Derde Rijk. Want de mythe van de DDR was dat ze anti-fascistisch waren. Dus werd het hele Oost-Duitse volk omgedoopt tot een anti-fascistisch volk, alsof 17 miljoen mensen allemaal anti-Hitler waren geweest.

Om de BRD (Bondsrepubliek Duitsland) tegen te werken was elk middel gerecht. Erich Mielke ging zelfs zo ver dat hij neo-Nazi’s gebruikte om West-Duitsland aan te vallen. Hij en spionmeester Markus Wolf gaven stiekem veel geld aan extreemrechtse Duitsers die dan antisemitische propaganda verspreidden in het Westen. Dan kon de DDR propaganda dat weer gebruiken onder het mom dat West-Duitsland niets deed om de joden te beschermen. Ex-Nazi’s werden zelf gechanteerd om te spioneren voor het MfS. Ook doping in de sport was een smerig spel van Erich Mielke. Hij wou dat zijn DDR in alles de beste was. Dus werd een dopingprogramma in het leven geroepen om de sporters van Oost-Duitsland sterker te maken.

Staatsplan 14.25, de naam van het programma dat vanaf 1974 werd gebruikt. Sommige atleten wisten dat ze doping gebruikte, maar hun drang om de ‘arbeiders en boerenstaat’ van dienst te zijn was groter dan sportieve eerlijkheid. We moeten hierbij melden dat ook West-Duitsland aan doping deed, maar dat werd stiekem gedaan terwijl in de DDR het officieel beleid was om vals te spelen. Al eind jaren ’70 werd duidelijk dat Oost Duitse atleten aan doping deden. Maar tot de val van de Berlijnse Muur wist men niet dat het MfS een speciaal doping programma had. DDR atleten moesten meer goud winnen dan de kapitalistische BRD, zo dacht Erich Mielke. Hijzelf was voorzitter van SV Dynamo, de sportclub van het Ministerie voor Staatsveiligheid.

SV Dynamo trainde alle belangrijke topsporters van het land. Wie bij SV Dynamo zat die had het goed voor elkaar. De club vereerde KPD-leden die door Hitler vermoord waren. Natuurlijk zweeg men over Duitse communisten die niet levend uit de Goelags van Stalin waren gekomen. In 1983 waren 200.000 Oost Duitsers lid van SV Dynamo, waarvan de helft kinderen waren. Want Erich Mielke vond een sportieve opvoeding erg belangrijk. De politieagent van het Oost-Duitse Stalinisme geloofde in orde en discipline. Wie niet de lijn van de partij volgde die was meteen een verrader aan ‘de eerste socialistische staat op Duitse bodem’. Net als de twee SED leiders woonde Mielke in de afgesloten Waldsiedlung ten noorden van Berlijn. Die plek had de Minister voor Staatsveiligheid in 1958 laten bouwen voor de bonzen van de SED, waaronder hijzelf.

In de Waldsiedlung woonde Mielke in Huis Nr. 14. Een ruime woning, zeker als je bedenkt dat veel Oost-Duitse arbeiders het moesten doen met appartementen van net 77 vierkante meter. Daarnaast had de Waldsiedlung speciale winkels met producten uit het westen. Erich Mielke had toegang tot artikelen die niet te koop waren voor Oost-Duitsers. Onder het mom van ‘anti-imperialisme’ was elk middel rechtvaardig. De wetgeving van de Duitse Democratische Republiek wees moord, ontvoering, afpersing, bankovervallen en brandstichting keihard af. Toch steunde het MfS groepen in West-Duitsland en internationaal die zich hieraan schuldig maakte. Zo ook de RAF, De Rode-Legerfractie. Deze linkse terreurgroep kreeg steun van Mielke onder het mom van ‘anti-imperialistische solidariteit’.

Het jaar 1989 was het veertig jarig bestaan van de DDR. Toch wist het Ministerie voor Staatsveiligheid dat onrust groeide. Het jaar daarvoor hadden demonstranten tijdens de herdenking van Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg gewezen op diens strijd voor democratische vrijheden. In september 89 begonnen grote demonstraties waarbij al snel 100.000 Oost-Duitsers aan meededen. Erich Mielke zag in de protesten het bewijs voor een ‘contrarevolutionaire coup’. Zijn dogmatisch brein kon niet accepteren dat dit de arbeidersklasse was, die genoeg had van 40 jaar Stalinisme. De Stasi-baas wou geweld gebruiken, maar zijn mede bonzen vreesde voor hun leven. Er werd besloten om Erich Honecker opzij te zetten. Mielke speelde het spel mee en liet de oude Honecker als een baksteen vallen. Toch kon hem dat niet redden.

Als leider van het MfS moest Mielke verschijnen voor de Volkskamer (DDR parlement) op 13 november 1989. Het parlement eiste uitleg en toen Mielke begon met een bombastische start kreeg hij opeens weerwoord. Voor het eerst in zijn leven werd de machtige Stasi baas de mond gesnoerd, hem duidelijk gemaakt dat niet enkel kameraden in de zaal zaten. De oude man begreep dat niet en toen Mielke zei dat hij van iedereen hield barsten de Volkskamer in lachen uit. ”Ik hou toch van iedereen, van alle mensen” riep de man die ooit voor angst en vrees zorgde en nu massaal werd vernederend. Erich Mielke verloor zijn positie als Minister voor Staatsveiligheid vijf dagen na zijn afgang in de Volkskamer. Nog geen twee weken later stond de Volkspolitie voor zijn deur en werd Mielke opgepakt wegens misbruik van overheidsgeld.

 

De ex-Stasi baas zat al bijna een jaar in de cel toen de DDR zich liet inlijven bij de Bondsrepubliek Duitsland. Justitie wou Erich Mielke vervolgen wegens de moord op Paul Anlauf in 1931. Daarvoor werd hij schuldig bevonden en veroordeeld tot zes jaar celstraf. In de rechtbank leek hij dementerend en niet te begrijpen waar het om ging. De BRD klaagde hem ook aan voor het feit dat hij aan de top stond van een totalitair politieapparaat, dat 17 miljoen mensen onderdrukte. Uiteindelijk werd de 87 jarige Erich Mielke te oud bevonden om nog veroordeeld te worden. Hij had al zes jaar in de gevangenis gezeten sinds zijn arrestatie in Oost-Duitsland. Mielke werd vrij gelaten en leefde nog vijf jaar in een verzorgingshuis. Volgens hem had de DDR nog bestaan als men hem in november 1989 had toegestaan om geweld te gebruiken.

Net als Erich Honecker en andere leden van het SED centraal comité, verloor Erich Mielke ook zijn financieel bezit. De Stalinist verliet de gevangenis als een gebroken man. Revolutionair socialisten beoordelen Erich Mielke als een Stalinistische bureaucraat. Hij toonde zijn loyaliteit aan het Stalinisme al tijdens de Spaanse burgeroorlog. Mielke was er heilig van overtuigd dat de linkse tegenstanders van de Spaanse Republiek allemaal met de fascisten werkten. Deze zwart-wit visie stond centraal in het leven van Erich Mielke. Uiteindelijk verloor de gevreesde Stasi-baas alles. SV Dynamo werd al in november 1989 opgeheven en zijn land verdween op 3 oktober 1990. Erich Mielke was een wrede dogmatische Stalinist, een vijand van de Duitse arbeidersklasse die alles verloren heeft. Hijzelf werd uiteindelijk 92 jaar oud en stierf op 21 mei 2000.

Met dank aan Jorein Versteege