Oosterse tapijten uit de DDR

Wat klinkt als een socialistisch sprookje van 1001 nachten vandaag was gisteren gewoon realiteit: decennia lang exporteerde de DDR oosterse tapijten naar het Midden-Oosten.

Op 11 februari 1964 vertrok een kleine delegatie van handelsvertegenwoordigers van de DDR op een speciale missie naar het Midden-Oosten. De mannen waren onderweg namens VEB Halbmond, een staatsbedrijf dat in Vogelsland oosterse tapijten produceerde. Het doel: dringend deviezen creëren voor de DDR-economie.

Op het eerste gezicht klinkt het idee om dit project te realiseren door oosterse tapijten aan de Oriënt te verkopen als het spreekwoordelijke plan om uilen naar Athene te brengen. De eerste zakelijke relaties waren al lang aan de gang: Günter Dietzel, directeur bedrijfsvoering bij Halbmond, had twee keer ter plaatse reclame kunnen maken voor zijn goederen, in 1957 en 1959, en na aanvankelijke scepsis van de ‘Mohammedanen’ – een woord dat toen heel gewoon was – ook met succes.

Halverwege de jaren zestig was er een distributienetwerk ontstaan ​​dat zich uitstrekte van Damascus tot Koeweit. De verkoopstatistieken waren indrukwekkend: terwijl in 1959 slechts 64.000 vierkante meter oosters tapijt naar het Midden-Oosten werd geëxporteerd, was dit aantal in 1963 al toegenomen tot 106.000 vierkante meter.

Het schema van de delegatie was sportief: over drie en een halve week zou het moeten stoppen in Beiroet, Damascus, Amman, Jeruzalem, Koeweit, Basra en Bagdad. ‘10.000 km op vriendschapspaden’, schreef Dietzel in zijn reisverslag voor de VEB-bedrijfskrant ‘Die Brücke’.

Onderweg ging het erom handelscontacten tevreden te houden, verkooppartners te vinden en prijsverhogingen door te voeren. Daarnaast was het noodzakelijk om onnauwkeurigheden te verduidelijken: “Bij het controleren van de registratie van ons handelsmerk ontdekten we dat er fouten waren opgetreden. Er stond dat ons bedrijf in West-Duitsland was gevestigd”, zo meldde Dietzel. “Natuurlijk hebben we meteen de nodige stappen gezet.”

Maar ondanks enkele culturele misverstanden, bleef het knorren van de maag beperkt tot het spijsverteringskanaal van de delegatie, dat totaal onvoorbereid was voor de oosterse keuken: de reis was een economisch succes en met veel handelspartners konden de zakelijke banden zelfs worden versterkt.

De groep in het Arabische deel van Jeruzalem ontmoette ook de heer Dashani, een van de grootste kopers van DDR-Perzen in de stad. Ze waren het eens over het exclusieve recht om de tapijtkwaliteit ‘Tabriz Super’ te verkopen – een exporthit onder de oosterse tapijten uit de DDR. Klanten van Dashanis: vakantiegangers van over de hele wereld: “Deze toeristen kopen graag een Tabriz-brug, nemen deze mee naar huis en vertellen hun familieleden dat deze brug uit het heilige Jeruzalem komt”, zei Dietzel. Velen accepteerden dat de relatief goedkope brug helemaal niet in het Oosten was gemaakt – of ze hadden het label met de halve maan en het opschrift ‘Tabriz Super’ gewoon over het hoofd gezien.

Tijdens hun reis was de delegatie verbaasd over het speciale aantal tapijten dat opnieuw werd besteld in het emiraat Koeweit – een land dat, vóór Dietzel, waarschijnlijk slechts naar tien of misschien wel vijftien DDR-burgers reisde. De eenvoudige verklaring van het Koeweitse volk: veel Egyptische leraren werkten in de sheikhdom. “Aangezien tapijten in Koeweit goedkoper zijn maar in hun thuisland duur, namen deze families zeker tapijten mee naar huis.”

Uit het reisverslag van Dietzel – weliswaar gekleurd – blijkt dat de machinaal geproduceerde Perzische tapijten in de DDR vergelijkbaar waren met hun originelen uit de Oriënt – of op zijn minst een aanvaardbaar compromis boden qua prijs en kwaliteit.

Dagmar Zimmermann ziet het ook zo. Zimmermann werkte destijds voor het kasteelmuseum Voigtsberg in het tapijtmuseum van de stad – en weet precies hoe het tapijt naar Oelsnitz kwam. De grote fabrieksgebouwen waar destijds de tapijten geproduceerd werden op het uitgebreide VEB-fabrieksgebied, staan ​​al lang leeg.

Halve maantapijten bestaan ​​nog steeds, maar het bedrijf is tegenwoordig veel kleiner dan in de hoogtijdagen van de vorige eeuw, toen 2.500 mensen (vanaf 1930) hier werkten. Vandaag zijn dat er 220. Als je wilt weten hoe dat is gebeurd, moet je wat verder reizen – en niet alleen in de ruimte, maar ook in de tijd. Omdat, zoals Zimmermann onthult, Oelsnitz al naam had gemaakt als tapijtstad toen Walter Ulbricht nog een kleine jongen was en een divisie van Duitsland een nachtmerrie was uit de verre toekomst.

Het is het jaar 1880: het tijdperk van de industrialisatie is in volle gang en heeft de textielindustrie – sinds de middeleeuwen een belangrijke bedrijfstak in het Vogtland – een boost gegeven in de productie. In plaats van tapijten te importeren, lag de focus steeds meer op de binnenlandse productie. Twee vindingrijke ondernemers betraden deze gemengde situatie, die binnen enkele decennia van hun regio een Duits tapijtmekka maakten: de wever Carl Wilhelm Koch en zijn zwager Fritz te Kock. Samen richtten ze de eerste tapijtfabriek van Vogtland op en richtten ze het oosterse tapijtmerk ‘Halbmond’ op. Het bedrijf groeide snel. Waren er in het oprichtingsjaar 1880 30 arbeiders werkzaam bij Koch & te Kock, dan waren dat er al 115 in 1882, 660 in 1890 en 2.100 in 1910.

Het idee: eerst met de hand en vervolgens met behulp van verschillende machine- en semi-machineproductiemethoden, wilden de bedrijven oosterse tapijten, die destijds erg populair waren in West-Europa, imiteren en ze aanbieden voor een prijs die betaalbaar was voor de gemiddelde burger. Daartoe reisde Koch zelfs naar het toenmalige Constantinopel in 1894 en bracht 64 oosterse tapijten als monsters naar Duitsland. De concurrent Tefzet vertrouwde echter op de machinaal ondersteunde, met de hand geborduurde Tefzet Orient, die als een ‘Pers uit Duitsland’ in vele woonkamers kwam te liggen.

Het was niet gemakkelijk: want ondanks de kosten die een import met zich meebracht, was een tapijt dat in Duitsland volledig met de hand geknoopt en was het gewoon niet waard! Aan het einde van de 19e eeuw waren de arbeidskosten in Perzië slechts een tiende van de lokale kosten. Men betaalde dus voor een tapijt met 409 600 steken, wat in Perzië het equivalent van 8,70 mark kostte, in Duitsland meer dan 100 mark. Bovendien werd tapijtproductie als lastig handwerk beschouwd – zelfs wanneer machines de voornamelijk vrouwelijke wevers ondersteunden.

Maar eindelijk, eind jaren twintig, was het zover: de oosterse borduurtapijten van Tefzet uit het Vogtland vestigden zich over de hele wereld als alternatief voor hun modellen uit het Oosten. Dit kwam mede doordat de kwaliteit van exportgoederen uit de Oriënt inmiddels was verslechterd. Een woord dat in Oelsnitz nog steeds niet erg populair is, is het woord vervalsing. Terecht. Omdat we met de ideeën van vandaag over wettelijk beschermd ontwerp niet ver komen met het oosterse tapijt. Zoals ooit de verhalen van de oude oosterse verhalenvertellers, zijn de ontwerpen door de eeuwen heen doorgegeven en zijn ze tot op de dag van vandaag bewaard gebleven.

Desalniettemin: “Je kunt pas echt spreken van originelen, dat wil zeggen echte oosterse tapijten, als ze uit het land van herkomst komen”, zegt Zimmermann. We kunnen dus beter spreken van een oosterse tapijtkopie, zoals de reclamefolders van Tefzet destijds deden. “Het is altijd de poging van de Europese en Amerikaanse tapijtindustrie geweest om een ​​tapijt te creëren dat qua kleur, patroon, kwaliteit en duurzaamheid bij de kostbare oude oosterse stukken moet passen”, aldus een Tefzet-tijdschriftadvertentie van de Jaren 30. “Zo mooi als een echte, zo duurzaam als een echte … maar verre van zo duur!” En vol van kracht en met een veeg naar de concurrentie: “Alleen met de hand is het mogelijk.”

De DDR maakte een einde aan deze competitie onder de Vogtland-tapijtbedrijven. Alle tapijtbedrijven werden genationaliseerd en samengevoegd onder de naam van de bestseller van Koch & te Kock tot VEB-Halbmond tapijten.

Terug naar de oorsprong van dit artikel: De tapijten-delegatie uit de DDR reisden naar Libanon. Het beeld dat daar aan de vertegenwoordigers werd gepresenteerd, was adembenemend: in Achrafieh, een van de oudste districten van de Libanese hoofdstad Beiroet, werd een compleet nieuwe moskee bebouwd: een grote bolvormige structuur die indruk maakte op de heren uit de DDR. Maar wat nog meer indruk op haar maakten, is dit: “De hele moskee was ingericht met onze artikelen – 800 vierkante meter van onze kwaliteit Tabriz Super”, Dietzel was niet alleen erg trots: “Wat betreft onze tapijten, ik moest zeggen dat ze me in beroering brachten!”

Geef een reactie