Eisenhüttenstadt laat zien hoe de DDR zich een socialistische stad had voorgesteld
Zeventig jaar geleden besloot de SED om de Eisenhüttenkombinat Ost in combinatie met een gehele stad op te richten. De stad en de staalfabriek hebben de DDR overleefd, grote delen van Eisenhüttenstadt zijn monumentale gebouwen. “Hier zie je tot op de dag van vandaag hoe de DDR zich een socialistische stad voorstelde”, zegt staatsconservator Thomas Drachenberg. “Dat is uniek in Duitsland!”
Eisenhüttenstadt met de wooncomplexen I tot IV was in de feesttaal van de SED de ‘eerste socialistische stad in Duitsland’. Het werd in de Koude Oorlog opgericht als Stalinstadt om onafhankelijk te worden van West-Duits staal. Het dient als voorbeeld voor stedenbouw in de DDR. “Hier zijn de ‘zestien principes van stedelijke ontwikkeling’ van de SED toegepast. Stedenbouw in ‘Hütte’ is als een prentenboek van een socialistische ideale stad, een totaal kunstwerk”, zo vertelt Drachenberg.
In Eisenhüttenstadt kun je de droom van het socialisme nog steeds beleven. “Je kunt zien hoe de DDR dacht. En je kunt zien hoe het met de DDR ging. In het eerste wooncomplex werden zeer kleine appartementen gebouwd, met kolenverwarming en slechte materialen. Dat ging toen helemaal naar prachtige appartementen zoals die in de voormalige Oost-Berlijnse Stalinallee met veel ruimte en royale plattegronden, die nu natuurlijk onder marktomstandigheden andere bedrijfsomstandigheden hebben. De genereuze constructie was toen economisch instabiel in de DDR. Vanaf het wooncomplex V maakte de plaatconstructie het weer makkelijker, tot aan de laatste gebouwen kort voor de ineenstorting van de DDR, die vaak weinig kwaliteit had”, zo vervolgt de conservator.
Eisenhüttenstadt heeft het unieke verkoopargument van een bijna volledig bewaard gebleven socialistisch geplande stad. “Je kunt de Poolse Nowa Huta, opgericht in 1949 in Krakau of Halle-Neustadt, als een vergelijking beschouwen. Maar je kunt ook andere spannende vergelijkingen maken: bijvoorbeeld met de ‘Stad van de KdF-auto’, opgericht in 1938, die na 1945 de West-Duitse tegenhanger van Wolfsburg werd. Dit laat zien hoe twee sociale systemen werken. Eisenhüttenstadt werd voorbeeldig gerenoveerd na 1989 – vooral in de zin van monumentenzorg. We zijn trots op Eisenhüttenstadt”, aldus conservator Drachenberg.
In Eisenhüttenstadt was het al dertig jaar spannend: de stad kon alleen ontstaan onder het centralisme van de DDR. Na 1989 moest ze zichzelf opnieuw uitvinden en met totaal andere omstandigheden omgaan. “We hebben veel discussies gehad over dreigende sloopwerkzaamheden. We hadden altijd sterke wilspartners in de stad die voor hen vochten. Terugkijkend heeft Eisenhüttenstadt intelligente conversieconcepten voor belangrijke gebouwen ontwikkeld en geïmplementeerd. Bijvoorbeeld voor het voormalige grote restaurant ‘Aktivist’ met toen meer dan 600 zitplaatsen. Herinneringen zijn hiermee verbonden”, aldus Thimas Drachenberg.
De intelligente conversie van de ‘Akki’ naar een vestiging van een woningcoöperatie is geweldig geworden. “En het documentatiecentrum voor de alledaagse cultuur in de DDR is gehuisvest in een voormalige kleuterschool. Het is een schat. Vorig jaar ontving de stad een eervolle vermelding voor het versterken van het stadscentrum met de Duitse prijs voor stedelijke ontwikkeling – ook omdat het de gebouwde geschiedenis heeft bewaard en verder heeft ontwikkeld, waar iedereen goede herinneringen aan heeft. Het verleden is niet weggerukt”, zo vertelt Drachenberg voluit.
Dit proces werd met veel geld ondersteund door de federale overheid en de staat. “We onderzoeken momenteel de jongere perioden op hun monumentenwaarde, inclusief School V als een algemeen complex inclusief de muurschildering van Sepp Womser. Ik ben er zeker van dat ook hier intelligente ideeën voor een oplossing voor het behoud van de voorraad te vinden zijn. Maar we hebben eigenlijk wel een overzicht nodig van bijvoorbeeld de kunst van de jaren zestig en zeventig in de deelstaat Brandenburg om de monumentenwaarde op een duurzame en verantwoorde manier te kunnen controleren. Helaas ontbreekt het ons nog steeds aan personeel”, zo besluit Thomas Drachenberg.
Foto: Anita Arneitz
