De picknick die het IJzeren Gordijn deed scheuren

De val van de Berlijnse Muur betekende het einde van het communistische systeem in Europa. Maar het begon al eerder, met een picknick.

Het had een Hongaars-Oostenrijks feestje moeten worden, met toespraken, muziek, bier en wijn, ketels met goulash en gebarbecuede worsten: de Pan-Europese Picknick die Hongaarse oppositieleden en hun Oostenrijkse sympathisanten op 19 augustus 1989 organiseerden op de Oostenrijks-Hongaarse grens, bij Sopronkohida.

De picknick was bedoeld als vredesdemonstratie die de afbraak van het IJzeren Gordijn tussen Oost- en West-Europa moest ondersteunen. Niemand verwachtte dat honderden Oost-Duitsers, die ook bij de picknick waren, de gelegenheid zouden aangrijpen om de grens te bestormen. Zij wilden het communistische systeem ontvluchten, en luidden met de bestorming de uiteindelijke val van het IJzeren Gordijn in.

De overrompelde initiatiefnemers tot de picknick zagen het geschrokken aan, want ze hadden geen idee wat voor gevolgen de massavlucht voor henzelf zou hebben. De picknick had weliswaar de steun van Imre Pozsgay, een hervormingsgezind lid van het communistische politbureau, maar veel organisatoren wachtten nog wekenlang angstig op de klop op de deur van de geheime dienst. „De wetenschap dat ik Pozsgays geheime telefoonnummer op zak had, was heel geruststellend”, aldus László Nagy, een van de organisatoren. Pas toen de Hongaarse regering op 11 september de grens voor Oost-Duitsers openstelde, durfde iedereen opgelucht adem te halen.
Hongarije was sinds jaren een geliefde vakantiebestemming waar Oost- en West-Duitsers elkaar ontmoetten. Maar in 1989 besloten duizenden Oost-Duitsers na afloop van hun vakantie niet naar huis terug te keren. De Hongaren hadden inmiddels vrijheid van reizen en ze waren begonnen met de ontmanteling van hun deel van het IJzeren Gordijn. Dat gaf de DDR-burgers hoop.
Massaal sloegen ze hun tenten op: op campings, bij kerken, midden in Boedapest. De Hongaarse regering wist er niet goed raad mee. Communistische broederstaten vonden toch al dat de Hongaren gevaarlijk ver gingen. De DDR-burgers zomaar laten gaan was een probleem. Maar ze met geweld terugsturen, daar was de stemming in Hongarije van 1989 niet meer naar.

De bestorming maakte een abrupt einde aan deze patstelling. De picknick was nog niet eens begonnen toen honderden Oost-Duitsers simpelweg de hekken van de grenspost openduwden. Commandant Arpád Bella had geen orders voor een gebeurtenis als deze, maar besloot niet op hen te laten schieten.

De organisatoren van de picknick schitterden door afwezigheid. Die gaven net een persconferentie aan honderden internationale verslaggevers en één Hongaarse journalist. Ook de Sopronse parlementariër Dezso Szigeti miste daardoor de eigenlijke doorbraak. Toen hij een kwartier later arriveerde, stond er een eindeloze reeks achtergelaten Oost-Duitse Trabanten langs de weg naar de grens. „Tegen de tijd dat ik bij de grens aankwam, waren er al honderden mensen overheen gegaan. De grenssoldaten waren erg opgelucht dat ze niet hoefden te schieten.”

Volgens Szigeti, toen lid van de juridische commissie van het Hongaarse parlement, hing het al in de lucht dat de regering de grens zou openstellen. Het geldende uitreisverbod druiste in tegen alle ontwikkelingen die al twee jaar in Hongarije gaande waren. „Het begon in 1987-88 met de afschaffing van de wet dat een familie maar één huis mocht bezitten. Sommigen waarschuwden dat dit in feite de afschaffing van het communisme inluidde. De reactie was: nou, dan is dat maar zo.”

De Hongaarse bolsjewisten waren inmiddels uitgestorven, zegt Szigeti: „De nieuwe generatie partijleiders had zijn opleiding in Londen gehad, niet in Moskou. Ze waren partijlid omdat je anders geen goede baan kreeg, maar ze hadden niets meer met het systeem. De picknick was in feite het eindspel van een ontwikkeling die al lang gaande was.”

De massadoorbraak heeft onmiskenbaar het einde van het communisme versneld. Toen de Oost-Duitsers eenmaal weg konden, werd de val van de Berlijnse Muur, symbool van de Koude Oorlog, onafwendbaar. Maar ook zonder de picknick zou de kaart van Europa uiteindelijk zijn veranderd, meent zowel Szigeti als László Nagy. „Alleen misschien op een latere dag, of op een andere, bloediger wijze”, aldus Nagy. [Trouw]

Geef een reactie